KTS LOUIS-GEORGES PINEAU

LOUIS-GEORGES PINEAU

Fonds Pineau, Louis-Georges (1898-1987). 075 Ifa

Présentation
Notice biographique

Louis-Georges-Anatole Pineau est né à Périgueux en 1898, et mort à Brive-la-Gaillarde en 1987.

Élève de Redon, Tournaire et Azéma à l'ÉNSBA, il obtient son diplôme d'architecte DPLG en 1928, le diplôme de l'Institut d'urbanisme de Paris en 1927 (élève de Jaussely et de Marcel Poëte) et celui de l'École libre des sciences politiques en 1934. Il étudie également à l'Institut de technique sanitaire (CNAM) et obtient une bourse Chapman à l'université de Harvard.

En 1930, Louis-Georges Pineau part en Indochine.
Comme Michel Écochard, il naît en France et revient y terminer sa vie mais n'exerce guère que dans l'ancien Empire français (à l'exception de deux cités ouvrières en France, avec Louis Madeline, avant 1930).
Dans les deux villes où il séjourne, Hanoï puis Saïgon, il se consacre à l'enseignement et à la culture vietnamienne, amassant une importante documentation en vue d'ouvrages qu'il ne rédigera pas.
Louis-Georges Pineau arrive en Indochine avec des conceptions de l'urbanisme modernes, techniques et nourries de sciences sociales. L'époque des grands travaux est passée, ses interventions seront de petite taille, mais attentives au site.
Ses préoccupations rejoignent celles d'Hébrard mais il organise aussi la "découverte" de l'architecture annamite à l'Exposition coloniale de 1931 (reconstitution d'une rue à compartiments).
Il est architecte de 1re classe des Travaux publics de l'Indochine (1930-1945) et directeur adjoint du Service central d'architecture et d'urbanisme de Hanoï (1941-1944).
Parallèlement, il est chargé de cours à l'École supérieure des beaux-arts de Hanoï (1931-1933) et professeur détaché à l'École supérieure d'architecture de Dalat à Saïgon.
Depuis Hanoï, il est correspondant des Congrès internationaux d'architecture moderne (CIAM), et en rapport fréquent avec des personnages clés des nouvelles tendances de l'urbanisme comme Sigfried Giedion, le Hollandais Cor van Eesteren ou l'Argentin Carlos della Paolera, anciens condisciples à l'Institut d'urbanisme de Paris.
Il travaille essentiellement à des plans d'aménagement et d'extension de villes du Vietnam et du Laos: Dalat (1932-1933), l'avenue de la gare à Phnom-Penh (Cambodge, 1933), Vientiane (Laos, 1935), quartiers de Bay-Mau, de Sinh-Tu, du Cimetière européen, de l'Institut Pasteur (1941) et de Tourane (1944) à Hanoï.

QUELQUES REPÈRES

- Repérage et présentation du fonds d'archives Louis-Georges Pineau, base de données ArchiWebture
- M. Culot et J.-M. Thiveau dir., Architectures françaises outre-mer, Paris: Ifa/Caisse des dépôts et consignations; Liège: Mardaga, 1992
- David Peyceré, "Louis-Georges Pineau et ses archives à l'Institut français d'architecture", in Hanoï : le cycle des métamorphoses. Formes architecturales et urbaines, dir. Pierre Clément et Nathalie Lancret, Paris: Recherches, Ipraus, 2001
- Louis- Georges Pineau, Le problème de la circulation à Paris, Paris: Institut d'urbanisme, 1928 (mémoire de thèse)
- Louis-Georges Pineau, "De l'intervention de l'architecte dans les plans d'extension de villes en France", La Vie urbaine, 1928
- Louis-Georges Pineau, "La capacité de débit des chaussées pour automobiles", Le Génie civil, 23 février 1929
- Louis-Georges Pineau, "Dalat, capitale administrative de l'Indochine ?", Revue indochinoise juridique et économique, n° 2, 1937
- Louis-Georges Pineau, L'Urbanisme en Indochine, Hanoï : Taupin et Cie, 1943

http://www.citechaillot.fr/ressources/expositions_virtuelles/portraits_architectes/biographie_PINEAU.html 

Haut de page 

Sélection de documents appartenant au fonds 

1932. Aménagement du parc de la propriété de M. Bourgery, Dalat (Việt Nam) : vue d'une perspective, n.d. (cliché anonyme). (PINLO-32-01)

1932-1933. Plan d'aménagement de la ville de Dalat (Vietnam) : vue de la Grenouillère, n.d. (cliché anonyme). (PINLO-32-02)

1932-1933. Plan d'aménagement de la ville de Dalat (Vietnam) : vue d'un plan de Dalat "Ville de repos", n.d. (cliché anonyme). (PINLO-32-02)

1932-1933. Aménagement de l’avenue de la Gare, Phnom-Penh (Cambodge) : plan de Phnom Penh et ses environs en 1886, dressé par le Service du cadastre du Protectorat du Cambodge (éch. 1/10 000e), n.d. (PINLO-32-03)

---

1933-1943. Aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : plan de la ville en 1873 (éch. 1/12 500e), carte vietnamienne rééditée en 1916 par le service géographique de l'Indochine. (PINLO-33-02)

1933-1943. Aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : plan de la ville édité par le service géographique de l'Indo-Chine (éch. 1/10 000e), nov. 1902. (PINLO-33-02)

1933-1943. Aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : relevé en plan et coupe de la pagode Ngoc-Son, 1948. (PINLO-33-02)

1933-1943. Aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : vue aérienne de la ville, assemblage au 1/5800e, 12 août 1936 (cliché service aéronautique militaire de l'Indochine). (PINLO-33-02)

---

1933-1943. Aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : "Hanoï et délégation spéciale limitée à la partie comprise à l'intérieur de la route circulaire", plan d'aménagement (éch. 1/10 000e) élaboré sous la direction de Pineau, vers 1943. (PINLO-33-02)

1933-1943. Plan d'aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : plan (éch. 1/10000e), n.d. (PINLO-33-02)

1933-1943. Plan d'aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : plan (éch. 1/10 000e), mai 1928. (PINLO-33-02)

1933-1943. Plan d'aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : plan, nov. 1925 (éch. 1/10 000e). (PINLO-33-02)

---

1933-1943. Plan d'aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : plan des environs de la ville (éch. 1/50.000e), n.d. (PINLO-33-02)

1933-1943. Plan d'aménagement de la ville de Hanoï (Vietnam) : plan (éch. 1/10 000e), nov. 1925. (PINLO-33-02)

1933-1959. Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan de Saïgon (éch. 1/4 000e), 1795. (PINLO-33-03)

1933-1959. Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan régional de Saïgon indicant les principaux réseaux viaires selon leur importance (éch. 1/500.000e), déc. 1932. (PINLO-33-03)

---

1933-1959 Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : carte des environs de Saïgon (éch. 1/50.000e), avril 1911. (PINLO-33-03)

1933-1959. Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan de Cholon indicant l'affection des espaces bâtis et la limite de la ville (éch. 1/5000e), 1890. (PINLO-33-03)

1933-1959. Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan de nivellement général de Saïgon-Cholon (éch. 1/10.000e), oct. 1905. (PINLO-33-03)

1933-1959. Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan de Saïgon indicant les zones d'activités industrielles (éch. 1/10.000e), déc. 1923. (PINLO-33-03)

---

1933-1959 Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan de Saïgon-Cholon indicant le type de construction et les limites des deux villes (éch. 1/10.000e), 1923. (PINLO-33-03)

1933-1959. Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan cadastral de Saïgon indicant l'affection des espaces bâtis et la limite de la ville (éch. 1/4000e), 1891. (PINLO-33-03)

1933-1959. Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan de Cholon indicant les espaces bâtis (éch. 1/5.000e), 1893. (PINLO-33-03)

1933-1959. Plan d'aménagement de la région Saïgon-Cholon (Vietnam) : plan cadastral indiquant le nivellement général (éch.1/10.000e), juin à oct. 1905. (PINLO-33-03)

---

1944. Plan d’aménagement de la ville de Tourane (Da-Nang, Vietnam) : plan schéma directeur (éch. 1/5000e), nov. 1944. (PINLO-44-01)

1947-1948. Plan d'aménagement de la ville de Banmethuot (Vietnam) : plan d'ensemble (éch. 1/5.000e), 20 mars 1948. (PINLO-47-01)

1932-1933. Aménagement de l’avenue de la Gare, Phnom-Penh (Cambodge) : plan de Phnom Penh légendé en chinois, n.d. (PINLO-ND-03)

Documents biographiques : Louis-Georges Pineau à New-York, nov. 1937 (cliché anonyme). (PINLO-PP-01)

---

Documents biographiques : Louis-Georges Pineau au bureau de sa maison à Périgueux, 15 avril 1982 (cliché anonyme). (PINLO-PP-01)

Documents biographiques : portrait de Louis-Georges Pineau, non daté (cliché Pierre Ichac) [Coll. Elisabeth Pineau] (PINLO-PP-01)

Documentation professionnelle: "Espagne-cathédrale de Salamanca", 1951 (film 16 mm, NB, muet, 02:40 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "Angkor Vat", n.d. (film 16 mm, couleur, muet, 06:41 mn). (PINLO-PP-02)

---

Documentation professionnelle : "Istanbul. Sainte-Sophie et Corne d'Or", n.d. (film 16 mm, couleur, muet, 02:33 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "Louqsor. Temples égyptiens", n.d. (film 16 mm, NB, muet, 02:38 mn). (PINLO-PP-02)

1945-1966. Activité d’enseignement à l’Ecole supérieure d’architecture de l’Université de Saigon : vue d'un Pagodon sur le petit-lac, Hanoï, n.d. (cliché Service photographique Indochine). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: vue de la Pagode de la littérature sur le petit-lac à Hanoï, n.d. (cliché Service photographique Indochine). (PINLO-PP-02)

---

Documentation professionnelle: "IV. Cathédrale de Chartres", n.d. (film 16 mm NB, muet, 02:42 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "III. Cathédrale de Chartres", n.d. (film 16 mm, NB, muet, 01:48 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "II. Cathédrale de Chartres", n.d. (film 16 mm, NB, muet, 02:46 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "I. Cathédrale de Chartres", n.d. (film 16 mm, NB, muet, 02:41 mn). (PINLO-PP-02)

---

Documentation professionnelle: "Athènes-l'Acropole", oct. 1952 (film 16 mm, NB, muet, 02:25 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "Espagne-cathédrale n.id", 1951 (film 16 mm, couleur, muet, 02:40 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "Saigon-Arroyo chinois", fév. 1951 (film 16 mm, NB, muet, 02:46 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "Bruges-cathédrale Paris", 1950 (film 16 mm, NB, muet, 02:39 mn). (PINLO-PP-02)

---

Documentation professionnelle: "Amsterdam", août 1949 (film 16 mm, NB, muet, 02:41 mn). (PINLO-PP-02)

Documentation professionnelle: "Istanbul", oct. 1952 (film 16 mm, couleur, muet, 01:36 mn). (PINLO-PP-02)

------------------

http://s230.photobucket.com/user/tddesign/media/a1/z-kt5sj-nqn-peaneau.jpg.html?t=1272229249

---------------
Pineau và 6 tấm bản đồ

TT - Năm 1933, một số kiến trúc sư và nhà quy hoạch cấp tiến nhất thế giới lên con tàu du lịch đi từ Marseille đến Athens. Họ tổ chức Đại hội kiến trúc hiện đại quốc tế (Congrès Internationaux de l’Architecture Moderne - CIAM) ngay trên con tàu này. Trong số đó có Louis-Georges Pineau và sáu tấm bản đồ.

KTS Pineau từng mong ước thuyết trình ở CIAM ba năm trước nhưng vào lúc đó ông lại được mời đi thiết kế nhiều thành phố tại Đông Dương. Lần này ông mới có thể tham gia Diễn đàn Kiến trúc uy tín này. Pineau không trưng bày tác phẩm của mình về Sài Gòn mà tự hào giới thiệu đồ án quy hoạch Đà Lạt 1932, ngang hàng với các đồ án quy hoạch Detroit, Budapest, Paris và Amsterdam của các tác giả khác.

Thành phố thư giãn

Chủ đề của CIAM Athens là “Thành phố chức năng”. Bằng khái niệm “chức năng”, ban tổ chức ngụ ý một thành phố dễ sống và tuyên cáo của CIAM xác định rõ: “Thành phố chức năng phải đảm bảo sự phân bố thích hợp về vị trí và diện tích của các khu vực khác nhau dành cho làm việc, sinh hoạt, giải trí và lưu thông.” Ngoài ra, “quy hoạch đô thị phải ấn định sự tương quan giữa các vị trí làm việc, sinh hoạt, giải trí theo cách nào đó để mọi hoạt động hằng ngày của dân cư có thể tiếp diễn mà ít tốn thời gian nhất.” Và một thành phố chức năng phải được xem xét trong “toàn bộ bối cảnh kinh tế, tức là phạm vi ảnh hưởng của nó.”

Chức năng Pineau xác định cho Đà Lạt là thành phố thư giãn, và ông thể hiện các tiêu chí ấy trong số bản đồ mang theo triển lãm. Bản đồ đầu tiên chính là đồ án 1923 của Ernest Hébrard, chỉ dùng làm nền cho quy hoạch “hiện đại hơn, xanh hơn và dễ sống hơn” của Pineau. Bản đồ thứ hai trình bày khu vực chính của Đà Lạt, phân vùng thành khu chợ, khu dân bản xứ, khu dân châu Âu và khu thư giãn (điển hình là sân golf). Ở đây, bên trên các quy hoạch nơi làm việc và cư trú, Pineau cũng áp đặt yếu tố phân biệt chủng tộc. Bản đồ thứ ba trình bày các vùng đệm và các vành đai xanh bất kiến tạo (cấm xây dựng) mà Pineau hết sức tự hào. Bản đồ thứ tư vẽ các đường giao thông. Bức thứ năm xác định các khu vực xây dựng, và cuối cùng là Đà Lạt Lớn của tương lai. Bên lề các bản vẽ là những ảnh chụp minh họa nhiều góc độ của khu vực dân cư bản xứ, những người thiểu số thân trần đóng khố, các kiểu biệt thự, những công trình đang thực hiện trên các hồ nước, và thiệt hại do trận lũ ngập tràn hồ Xuân Hương năm 1932.

Khi thảo đồ án này, Pineau cân nhắc các nguyên tắc định hướng sau: “bảo vệ vẻ đẹp thiên nhiên Đà Lạt, mở rộng mặt hồ nhân tạo, phát triển nhiều vườn hoa, thiết lập các phân khu thích ứng theo địa điểm và khí hậu... và các loại không gian trống dù đó là công viên, khu săn bắn hay vùng bảo tồn”. Chính Pineau đã cho xây dựng đập chắn hồ ở vị trí hiện tại và mở rộng hồ Xuân Hương như ngày nay. Giống như các nhà quy hoạch trước, Đà Lạt của Pineau là hình ảnh của một thiên đường. Không được phép có một vết nhơ nào trên bộ mặt đô thị. Gìn giữ thiên đường có nghĩa là phải bảo vệ lũ hươu nai vẫn tha thẩn trên bãi cỏ khách sạn Dalat Palace, bảo tồn những rừng thông độc đáo vốn là điều khiến những nhà thám hiểm châu Âu đầu tiên nhớ tới quê nhà.

Đối chọi và thiên kiến

Khác biệt về trường phái quy hoạch và quan điểm thiết kế đã khiến Pineau bài xích và phủ nhận các ý tưởng Hébrard. Nếu Hébrard nhấn mạnh mở rộng thì Pineau chú trọng bảo tồn. Hébrard chủ trương thiết kế biệt thự đồng nhất thì Pineau lại cổ xúy đa dạng kiến trúc. Nhờ quy hoạch 1932 của Pineau mà số biệt thự tư nhân ở Đà Lạt tăng vọt với kiểu dáng phong phú nổi tiếng tới ngày nay. Như Hébrard đã khuyến cáo “tránh đưa những thứ xấu xí vào Đà Lạt”, Pineau cũng tuyên bố “bảo vệ Đà Lạt khỏi sự xấu xí”, nhưng theo một hướng khác.

Các không gian bất kiến tạo nổi tiếng của Pineau không chỉ nhằm tạo không gian xanh mà còn là hành lang vệ sinh phòng dịch triệt để nhằm bảo vệ một “thành phố resort” phong quang, hợp lý dành cho người Âu, cho du khách. Còn những khu phố cũ hỗn độn cố ý dành cho người bản xứ phải nằm khuất mắt. Mọi di dời, giải tỏa theo quy hoạch ở Đà Lạt chỉ đảo lộn cuộc sống của người Việt bản xứ mà thôi. Như một tiền định, Đà Lạt không phải của dân Việt “Dalatois”! Các nhà quy hoạch Pháp chỉ bảo tồn và phát triển những gì mỹ miều nhất cho ngoại kiều, cho thiểu số tư sản Việt có thế lực không phải cư dân thường trú, và cho khách bốn phương du lãm. Nhưng thẩm mỹ còn tùy thuộc vào thị hiếu riêng.

Ngay thời kỳ Đà Lạt phát triển nhất ấy, báo chí Đông Dương đã từng lên tiếng chỉ trích việc xây dựng biệt thự ào ạt làm hỏng cảnh quan “thiên đường hạ giới” này. Chê bai bộ mặt đô thị Đà Lạt hung hăng nhất là cây bút ký tên tắt A. D.. Tác giả này từ năm 1930 từng viết bài trên tờ Extrême-Asie chế nhạo các kiến trúc pha trộn phong cách bản địa ở khắp Đông Dương. Thực tế, tác giả đã bài xích triết lý thiết kế của chính Hébrard. Năm 1937, A. D. cũng không bỏ qua quy hoạch của Pineau và chĩa mũi dùi vào chuyện kiến trúc phá hoại nhan sắc thành phố thiên đường. Tác giả viết trên tờ L’Impartial (Công Bằng) ở Sài Gòn một bài có tựa đề gay cấn “Dalat, un criminel attentat” (Đà Lạt - cuộc tấn công tội ác).

Bài báo chỉ trích các nhà phát triển đô thị đã dựng lên “mấy ngôi nhà nhỏ gớm guốc” trên ngọn đồi nhìn xuống trường học, rạp chiếu bóng và lại đang để cho nhiều nhà ở tư nhân bắt đầu mọc lên ven bờ hồ Xuân Hương. A. D. viết một cách khoa trương: “Cái hồ! Đúng là báng bổ khi bóp nghẹt viên bích ngọc ấy, viên lam ngọc, viên hắc kim cương ấy... trong một vành đai biệt thự rẻ tiền”. Cuối bài báo, tác giả trút thịnh nộ vào những công trình công cộng lớn mới hoàn thành và kết thúc bằng một giọng văn đặc trưng: “Sau trường Lycée [Yersin] và nhà ga, hãy dừng lại ngay những trò ô uế!”.

Tờ báo mang tên L’Impartial chưa chắc đã có quan điểm vô tư. Không ai biết rõ tác giả A. D. là ai, nhưng có thể đó là kiến trúc sư Auguste Delaval, người thiết kế Musée Blanchard-de-La-Brosse ở Sài Gòn (nay là Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, tại Thảo cầm viên). Delaval đã được mời thiết kế ga Đà Lạt năm 1930 nhưng đồ án của ông ta cuối cùng không được duyệt và thay thế bằng đồ án của Paul Reveron năm 1935.

TRẦN ĐỨC TÀI

Kiến trúc sư Pineau - tác giả đồ án quy hoạch Đà Lạt năm 1932 - Ảnh tư liệu Louis-Georges Pineau (1898-1987) Tốt nghiệp Học viện Quy hoạch Paris năm 1927 và được chứng nhận kiến trúc sư năm 1928, Pineau thuộc thế hệ những nhà kiến tạo mới theo trào lưu hiện đại và quốc tế hóa. Chính quan điểm cấp tiến đã liên kết ông với Congrès International d’Architecture Moderne (CIAM), một tổ chức do kiến trúc sư Le Corbusier sáng lập năm 1928 quy tụ các kiến trúc sư và nhà quy hoạch táo bạo nhất thế giới thời đó. Dù đến Đông Dương từ năm 1930, qua CIAM mà Pineau có được mối liên lạc mật thiết với các đồng nghiệp cùng chí hướng như Cornelius Van Eesteren từ Hà Lan, Sigfried Giedion từ Thụy Sĩ, Carlos della Paolera từ Argentina, và Mart Stam lúc đó đang quy hoạch các thành phố công nhân kiểu mẫu ở Liên Xô. Ảnh hưởng quốc tế thể hiện rõ trong đồ án Đà Lạt của Pineau và sau khi ông triển lãm đồ án quy hoạch Đà Lạt năm 1932 ở Đại hội CIAM Athens 1933, “thành phố resort” này ngày càng được thế giới chú ý. Sau Đà Lạt, Pineau còn quy hoạch Phnom Penh năm 1933 và Vientiane năm 1935.

 

Ý tưởng táo bạo

Lý do chính khiến Ernest Hébrard hay Louis Georges Pineau nhận lời sang thuộc địa làm việc chính là khát vọng kiến tạo: chỉ ở những vùng đất còn hoang sơ hay kém phát triển họ mới có cơ hội thể hiện những ý tưởng táo bạo nhất và biến nó thành hiện thực. Paris không còn đất trống cho những quy hoạch vĩ đại!

Trước khi theo ngành quy hoạch- kiến trúc, Pineau từng được đào tạo khoa học chính trị ở Ecole Libre des Sciences Politiques (là Đại học Sciences Po ở Paris lừng danh ngày nay). “Giấc mơ Đà Lạt” của Pineau thực tế còn lớn hơn cả Hébrard. Nếu Hébrard chỉ dừng ở một “Thủ phủ mùa hè” cho cả Đông Dương thì Pineau trong bài viết quan trọng gây nhiều tranh cãi “Dalat, Capitale administrative de l’Indochine” đăng trên L’Avenir du Tonkin ngày 25-5-1937, đã đề xuất Đà Lạt như “Thủ đô của Liên bang Đông Dương”. Hai năm sau, trong tạp chí Vie Urbaine số 49 năm 1939, ông viết bài “Le plan d’Aménagement et d’extension de Dalat” và đề cập một vấn đề khác mà cả toàn quyền Jean Decoux lúc đó chưa chắc đã dám nghĩ tới: Đà Lạt có thể trở thành “một thủ đô còn an toàn và có tính trung tâm” hơn cả Hà Nội!

http://tuoitre.vn/tin/chinh-tri-xa-hoi/phong-su-ky-su/20140803/van-hoi-trat-tu/629863.html 

-------------------

La_Vie_urbaine_Institut_Institut_d'histoire_ 01 JANVIER 1939-LE PLAN DE DALAT 

https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bd6t5334516k/f47.image.r=le%20plan%20de%20DALAT?rk=364808;4#

---------------------------
Dalat, Capitale administrative de I'Indochine?, PINEAU, Revue juridique et économique de I'Indochine, 1937, p.46-81

Đà Lạt và kế hoạch táo bạo của người Pháp

(TT&VH) - Ai cũng biết, cuối thế kỷ 19 bác sĩ Yersin đã khám phá ra cao nguyên Langbian (Lâm Viên) rộng lớn (năm 1893) và là người đề xuất xây dựng Đà Lạt. Song không nhiều người biết rằng, trong thời kỳ thuộc địa, người Pháp từng có kế hoạch biến Đà Lạt thành "thủ đô hành chính của Đông Dương" thuộc Pháp.
Ý tưởng đặt "thủ đô" Đông Dương ở Đà Lạt thời Pháp thuộc

Sau khi bác sỹ Yersin đặt chân lên cao nguyên Lâm Viên, một số công trình đã được xây dựng. Song vì lý do khủng hoảng tài chính và nhiều khó khăn khác nên khu vực này đã bị “quên lãng” trong nhiều năm. Đến năm 1921, Chính quyền Pháp mới khởi động lại kế hoạch xây dựng đường sắt lên cao nguyên Lâm Viên. Tuyến đường sắt răng cưa này hoàn thành vào năm 1931, đánh dấu bước khởi đầu cho phát triển du lịch tại đây. Năm 1923, bản đồ quy hoạch Đà Lạt của kiến trức sư Hébrard được phê duyệt. Sau đó, rất nhiều công trình xây dựng được thực hiện tại thành phố xinh đẹp, thơ mộng này… Đà Lạt trở thành nơi nghỉ mát lớn nhất Đông Dương thu hút nhiều du khách.

Trung tâm Đà Lạt (Theo đồ án của KTS J. LAGISQUET)

Tiền cảnh : Giải trí trường, câu lạc bộ, vườn hoa
Trung cảnh : Văn phòng Chính phủ trung ương và bến đậu xe
Hậu cảnh : Trường trung học Yersin

Tiền cảnh : Văn phòng Chính phủ trung ương

Trung cảnh : Giải trí trường và câu lạc bộ; bên trái : dinh Toàn quyền và vườn hoa
Hậu cảnh : Khách sạn mới, trung tâm văn hóa, khách sạn Langbian Palace, nhà thờ và chợ mới

Vào những năm 30 của thế kỷ 19, báo chí đã đề cập rất nhiều về vấn đề đặt thủ đô của Liên bang Đông Dương ở Đà Lạt. Vào thời điểm đó, trụ sở của Phủ Toàn quyền Đông Dương đặt tại Hà Nội. Tuy nhiên trên thực tế, Toàn quyền Đông Dương vẫn thường làm việc tại cả 3 thành phổ (Sài Gòn, Hà Nội và Đà Lạt).

Trong bài viết “Đà Lạt, thủ đô hành chính của Đông Dương?”(*), tác giả Pineau đã phân tích rất chi tiết về những điều kiện để lựa chọn thủ đô của các quốc gia như: Các nhân tố về lịch sử, địa lý, chính trị; xu hướng phát triển theo chế độ tập trung, xu hướng phát triển ra biển… Theo đó, Đà Lạt cũng cần đáp ứng được các điều kiện chung mới có thể trở thành thủ đô hành chính của Liên bang Đông Dương.

Tác giả đề cập đến quá trình lịch sử hình thành Đà Lạt từ năm 1893 đến 1932. Trong suốt 40 năm hình thành và phát triển, Đà Lạt đã có nhiều thay đổi. Thành phố Đà Lạt đã được quy hoạch. Giao thông đường bộ và đường sắt được cải thiện rõ rệt.

Trong bản đồ quy hoạch và mở rộng Đà Lạt năm 1932 đã có kế hoạch biến Đà Lạt thành thủ đô hành chính của Đông Dương. Tuy nhiên, vào mùa hè năm 1932, để từ bỏ ý định trên, một chương trình quy hoạch mở rộng giới hạn ở việc chỉnh trang khu nghỉ mát trên núi đã được thực hiện.

Những con tính của người Pháp

Ý tưởng lập thủ đô tại Đà Lạt không hề bị người Pháp lãng quên. Vấn đề này vẫn luôn được người Pháp nghiên cứu, cân nhắc. Trong bài viết của Pineau, tác giả đề cập đến các điều kiện để lựa chọn thủ đô như chế độ tập trung, an ninh, đường ra biển, điều kiện vệ sinh, vị trí địa lý.

“Về vị trí, Đà Lạt nằm giữa Nam Kỳ và Nam Trung Kỳ, gần Cao Miên (Cambodge) và Bắc Lào và chỉ cách biển 150 km theo đường chim bay. Từ Sài Gòn lên Đà Lạt chỉ mất 5 giờ đi ô tô… Giao thông từ Đà Lạt lên cao nguyên Lâm Viên, sang Campuchia, Lào, xuống sông Mê Kông đều thuận lợi. Chỉ duy có Bắc Kỳ là nằm xa Đà Lạt.”

“Việc lựa chọn Đà Lạt đáp ứng được các điều kiện về xu hướng hiện đại theo chế độ tập trung và liên bang…

Để đi ra biển, từ Đà Lạt người ta có thể đi qua Sài Gòn. Tuy nhiên, đường sắt Sài Gòn-Đà Lạt khá xa và tốn kém. Trong khi đó, người ta có thể ra biển từ vịnh Cam Ranh, một nơi tuyệt đẹp, kín đáo, an toàn và dễ phòng thủ.

Vấn đề an ninh ở đây không còn đặt ra từ đâu thế kỷ (thế kỷ 19)…. Đà Lạt an toàn hơn Hà Nội. Một thủ đô không chỉ là trung tâm chi phối tư tưởng và hoạt động chính trị mà còn là một kho sức mạnh vất chất và tinh thần.

Ngoài yếu tố tự nhiên, khi lập thành phố, nhân tố con người vẫn mang tính quyết định… Điều quan trọng nhất là nguyện vọng và sự bền bỉ của con người. Đà Lạt, cũng như các thành phố khác, phụ thuộc chủ yếu vào nguyện vọng của con người”.

Toàn quyền Jean Decoux ngay sau khi mới nhậm chức (1940) đã bắt tay thực hiện ý tưởng của các vị tiền nhiệm đó là biến Đà Lạt thành thủ đô hành chính Đông Dương. Ông đã giao cho kiến trúc sư Lagisquet - Trưởng phòng kiến trúc và quy hoạch đô thị - thiết lập đồ án chỉnh trang và mở rộng Đà Lạt.
Sau 20 năm kể từ đồ án quy hoạch lần đầu được thông qua, thành phố Đà Lạt được quy hoạch và chỉnh trang theo Nghị định của Toàn quyền Đông Dương ngày 26/4/1943. Theo bản đồ quy hoạch, khu trung tâm Đà Lạt được chia thành 15 khu: Dinh Toàn quyền Đông Dương, Văn phòng, sòng bạc, khách sạn, trung tâm văn hóa và thư viện, ngân hàng, trung tâm thương mại châu Âu, nhà thờ, Sở cảnh sát, trung tâm hành chính địa phương, chợ, trung tâm thương mại bản ngữ, khách sạn thành phố, đạo (trụ sở của cơ quan quản lý bản xứ), rạp chiếu bóng.
Người Pháp đã từng có ý định biến Đà Lạt thành thủ đô hành chính của Đông Dương. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, họ không thực hiện được.*
Đến năm 1945, Đà Lạt đã trở thành một thành phố tuyệt đẹp của vùng Viễn Đông lúc bấy giờ. Cách mạng tháng Tám thành công, chấm dứt thời kỳ đô hộ của người Pháp ở đây. Mặc dù sau đó, người Pháp có chiếm đóng lại Đà Lạt nhưng họ không đủ can đảm để thực hiện giấc mơ của mình.

(*) Dalat, capitale administrative de I'Indinechine?, PINEAU, Revue juridique et économique de I'Indochine, 1937, p.46-81.

Đỗ Hoàng Anh (Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I)

Tham khảo: http://saigon-vietnam.fr/histoire.php Le Marché de Dalat L'ancien Marché de Dalat Le Marché de Dalat Le Marché de Dalat en 1952 Dalat market place

L'ancien marché construit en 1937 par l'architecte Louis-Georges-Anatole Pineau, il est caractéristique par son horloge en forme de minaret, il est aujourd'hui transformé en cinéma "le 3 avril" (date à laquelle les nord-vietnamiens ont pris le contrôle de la ville). Le nouveau marché de Dalat a été construit en 1958 par l'architecte Ngô Viêt Thu, il regorge de glaïeuls, artichauts, avocats, fraises, cerises, mangues.. qui peuvent être vendus par des minorités ethniques.