BẢO TỒN VÀ PHÁT
HUY CÁC DI SẢN KIẾN TRÚC ĐÀ LẠT.
KTS. Trần Công Hòa- ( Hội KTS
Lâm Đồng)
I.
GIỚI THIỆU.
II.
Nhận diện di sản KT.
III.
Quỹ Di sản kiến trúc Đà Lạt.
IV. Phát huy giá trị các di sản thời gian qua.
V. Đề xuất bảo tồn, phát huy giá
trị di sản kiến trúc Đà Lạt.
 |
I. GIỚI THIỆU.
Thành
phố Đà Lạt là một đô thị với 4 đặc điểm đặc trưng, đó là: khí hậu, cảnh quan thiên
nhiên, cảnh quan kiến trúc và văn hóa bản địa.
Môi
trường thiên nhiên Đà Lạt vốn là một vùng cảnh quan rừng thông tự nhiên miền
núi độc đáo với khí hậu trong lành, mát mẻ quanh năm; được quy hoạch khởi đầu với
chức năng là nơi nghỉ dưỡng, du lịch và chức năng này luôn gắn liền theo tiến
trình phát triển của thành phố.
Hơn
125 năm hình thành và phát triển, Đà Lạt luôn gắn bó với sự phát triển nghệ thuật
quy hoạch đương đại của thế giới. Trên nền tảng quan trọng đó, những công trình
kiến tạo, nghệ thuật kiến trúc được thiết kế khéo léo, hài hòa với khung cảnh tự
nhiên sẵn có, tạo nên kiến trúc cảnh quan Đà Lạt đặc sắc, độc đáo. Đến nay,
thành phố Đà Lạt vẫn còn lưu giữ những di sản văn hóa quý báu, đặc trưng trong
lĩnh vực quy hoạch và kiến trúc cần phải được bảo tồn và phat triển.
II.
Nhận diện di sản kiến trúc Đà Lạt:
Từ
ngày được thành lập đến năm 1954, Đà lạt được nhìn nhận là thành phố thuần
Pháp: Qui hoạch tổng thể, quản lý xây dựng, quản lý kiến trúc, quản lý xã hội
theo mô hình của Pháp.
-
Qui hoạch XD theo kiểu thuộc địa: lấy suối Cam Ly phân chia rõ khu Pháp, khu Việt.
Khu Pháp (phía Nam suối Cam Ly) được đầu tư xây dựng đúng nghĩa, phân bố không
gian rộng rãi, sang trọng… hình thành đủ các thể loại công trình kiến trúc đáp ứng
cho cuộc sống của thành phố mới: Khách sạn, Khu thương mại, Bưu điện, Ngân khố,
Nhà thở, Thư viện, Trường học, Biệt thự, các khu nhà ở,…và các công trình hạ tầng
kỹ thuật quan trọng: Giao thông, Đập nước tạo hồ cảnh quan, Nhà máy điện, Nhà
máy nước, Bể chứa nước trên đỉnh đồi cao, Gare hỏa xa…
- Khu vực phía Bắc suối Cam Ly, dành cho người
Việt Nam, có khu thương mại, khu nhà ở, trường học…
Sau
năm 1954, nhiều kiến trúc công cộng dáng dấp hiện đại được xây dựng
theo đà phát triển phục vụ các nhu cầu của người Việt.
III.
Quỹ Di sản kiến trúc Đà Lạt.
+ Trước năm 1954:
- Hệ thống quỹ Dinh thự, biệt thự Pháp:
· Dinh thự: Dinh 1,
2, 3, Dinh Nguyễn Hữu Hào, Dinh Tỉnh trưởng.
· Các khu biệt thự:
Trần Hưng Đạo, Hùng Vương, Lê Hồng Phong, Nhà nghỉ đường sắt, Nguyễn Du- Quang
Trung, Lê Lai. Các khu biệt thự ven hồ: Vạn kiếp (Cité Decoux), Mê Linh (Cité
Saint Benoit).
-
Hệ thống công
trình kỹ thuật đô thị:
·
Đập
tạo hồ nước Xuân Hương.
·
Nhà
máy nước, Đài nước (Dinh Tỉnh trưởng)
·
Nhà
máy điện, thủy điện.
·
Nhà
ga xe lửa và hệ thống đường sắt.
- Công trình
giáo dục:
·
Trường
Petit Lycée (Cao đẳng nghề) đường Hoàng văn Thụ.
·
Trường
Grand lycée (Cao đẳng sư phạm Đà Lạt).
·
Trường Franciscains
(Cơ sở 2 ĐHKT).
·
Trường
nữ Couvent des oiseaux ( Dân tộc nội trú) đường Huyền Trân Công Chúa.
·
Trường
La San Adran (Sở giáo dục cũ).
- Công
trình tôn giáo:
·
Nhà
thờ chính tòa ( Nhà thờ con gà- đường Trần Phú).
·
Nhà thờ Domain de Marie
và tu viện ( đường Mai hắc Đế).
·
Tu viện Franciscan (
Hùng vương).Tu viện Nazarette ( Trần Phú).
·
Nhà thờ Tin Lành(
1942- đường Nguyễn văn Trỗi).
·
Chùa Linh Sơn (1938-
đường Nguyễn văn Trỗi).
·
Chùa Linh Quang (1928-
đường Hai Bà Trưng).
+ Sau năm 1954:
- Công trình công cộng:
·
Thao trường Đà Lạt (
đã tháo dỡ để xây dựng quảng trường TP).
·
Câu lạc Bộ Thanh
niên( đã tháo dỡ để xây dựng TT hoạt động thanh niên).
·
Chợ Đà Lạt.
·
Trường Đại học Đà Lạt.
·
Tu viện dòng Chúa cứu
thế.
·
Nhà thờ Tin Lành.
·
Chùa Linh Sơn.
·
Giáo Hoàng học viện.
·
Học viện quân sự (
trường võ bị).
·
Trung tâm nghiên cứu
nguyên tử Đà Lạt.
- Nhà ở: Nhà phố, nhà
biệt lập, nhà vườn…
……….
Việc liệt kê tổng quát di sản
kiến trúc tại Đà Lạt vừa mang tính tập trung (khu Pháp cũ) và tính đại diện
phân bố rải rác các di sản trên toàn vùng TP. Nhiều kiến trúc mới sau 1954 có
công năng thiết thực phục vụ cho đô thị, với phong cách hiện đại, đạt chuẩn về
nghệ thuật kiến trúc và ít nhiều hòa nhập được với di sản kiến trúc Pháp đã có.
Với khối lượng di sản kiến trúc
Pháp nhiều và phong phú về thể loại, cơ cấu qui hoạch chưa bị phá vỡ, được giữ
gìn tồn tại qua thời gian, Đà Lạt xứng danh là bảo tàng kiến trúc Pháp so với
các địa phương khác.
IV. Phát huy giá trị các di sản thời gian qua:
Sau 1975, đồng
bộ với việc tổ chức đồ án qui hoạch chung xây dựng TP Đà Lạt lần thứ nhất
(1985), nhiều phân khu chức năng đã tận dụng quỹ nhà đất phù hợp. Nhiều chương
trình nghiên cứu tìm hiểu về di sản cũng đã có những tác động nhất định:
- Đề tài Điều tra quỹ kiến
trúc thời Pháp thuộc của GS- TS- KTS Nguyễn Bá Đang góp phần đặt nền móng bước
đầu cho việc nghiên cứu, cung cấp dữ liệu mang tính hệ thống phục vụ
việc bảo tồn di sản.
- Hội nghị chuyên gia về quỹ KT
đô thị Đà Lạt do GS-TS-KTS Hoàng Đạo Kính và các chuyên gia của Hội KTS VN và địa
phương, khơi gợi việc tạo dựng phát triển Đà Lạt tiếp nối.
- Về phía Chính quyền địa
phương, thời gian vừa qua nhiều chính sách liên quan đến phát
triển TP như: đánh giá, phân loại quỹ biệt thự, sắp xếp khai thác hợp lý nguồn
quỹ di sản hiện có, chuyển đổi công năng…đã đem lại hiệu quả nhất định và khẳng
định di sản kiến trúc, cảnh quan Đà Lạt vẫn đóng góp và phát huy giá trị cho đến
hiện nay.
- Đã có nhiều dự án đầu tư, cải tạo,
nâng cấp , khai thác khá chuẩn mực các di sản kiến trúc, cảnh quan hiện có. Bên
cạnh đó vì nhiều lý do, cũng đã có dấu hiệu của sự thiếu cân nhắc cả về phía
nhà đầu tư và sự chủ quan của chính quyền đối với một số di sản.
- Đồ án QH chung Đà Lạt và vùng
phụ cận theo QĐ 704/CP là chiến lược phát triển vùng Đà Lạt mở ra cơ hội cho việc
giữ gìn các di sản kiến trúc, cảnh quan Đà Lạt trong sự phát triển tiếp nối.
Nhiều định hướng và giải pháp chung để ứng xử với các vùng di sản đã được chú ý
đúng mức.
V. Đề xuất bảo tồn, phát huy giá trị di sản kiến trúc Đà Lạt.
Trong suốt
quá trình hình thành và phát triển qua nhiều thời kỳ, Đà Lạt đã tích lũy được một
quỹ di sản kiến trúc đô thị đa dạng, phong phú, có giá trị văn hóa- lịch sử,
giá trị kiến tạo hình ảnh đô thị và nổi danh cho đến nay. Phát huy giá trị di sản
kiến trúc trong phát triển đô thị sẽ nâng cao giá trị của: Các khu vực đô thị;
mang nhiều lợi ích kinh tế cho địa phương; di sản kiến trúc tham gia các sinh
hoạt của đô thị là góp phần bảo tồn di sản đô thị và bảo tồn di sản đô thị
là mang sức sống mới cho di sản kiến trúc.
Khi nhìn
vào giá trị kinh tế của di sản đô thị, phải xem công tác bảo tồn như một chiến
lược đầu tư lâu dài cho tương lai. Cần có cái nhìn tổng thể về bảo tồn và phát
huy giá trị di sản, đánh giá đúng nguồn lực mà di sản tạo ra. Cần chú ý là tại
các nước đang phát triển thì bảo tồn các di sản là gánh nặng cho ngân sách… tuy
nhiên, khi đạt đến ngưỡng phát triển nhất định thì di sản là chìa khóa vàng mở
cửa cho sự kết nối với giới tinh hoa các nơi.
Trong
khuôn khổ các hoạt động liên quan đến di sản phải được thể chế hóa bằng chính
sách và các công cụ mang tính Pháp chế, Xin có một số đề xuất:
- Cần thành lập Ban quản lý di sản
đô thị (BQL DS ĐT). Ban thực hiện nội dung QLNN, quản lý tập trung mọi hoạt động
phát triển đô thị liên quan đến di sản. Các nhiệm vụ nghiên cứu được xác định gồm:
- Đánh giá tiềm năng bảo tồn di sản
kiến trúc đô thị.
- Xác định lập quỹ di sản đô thị,
quỹ di sản kiến trúc và phân khu vực bảo tồn.
- Đề xuất các giải pháp bảo tồn
di sản kiến trúc đô thị.
- Đề xuất các định hướng quản lý
di sản kiến trúc đô thị
- Đề xuất các giải pháp phát huy
giá trị di sản kiến trúc đô thị trong sự phát triển tiếp nối của đô thị.
- Ứng dụng công nghệ thông
tin trong công tác bảo tồn di sản: kiểm đếm, đánh giá, xác định giá trị, công
nhận di sản, quản lý hồ sơ di sản, theo dõi, điều tiết các cơ quan quản lý và
giới chuyên môn. Đào tạo nhân lực, có cơ chế kết nối tốt việc ứng dụng công nghệ
trong quản lý bảo tồn di sản.
- Xây dựng kế hoạch tài
chính phù hợp: ngân sách, xã hội hóa từ nhân dân, doanh nghiệp và các quỹ quốc
tế.
- Chính quyền điều tiết bằng
chính sách, có ưu đãi, khuyến khích hổ trợ người dân. Ưu tiên vốn cho các dự án
tôn tạo các di sản đô thị, các khu phố lịch sử, các kiến trúc tiêu biểu.
- Xây dựng cơ chế tiếp nhận các
sáng kiến cộng đồng, người dân, người nước ngoài.
- Phát huy giá trị kinh tế của
di sản thông qua hoàn thành, hoàn thiện hệ sinh thái di sản:
các công trình kiến trúc, cảnh quan đô thị, các dịch vụ đô thị liên quan di sản,
các hoạt động đô thị ( ngày, đêm), lối sống của dân...
- Kịp thời đánh giá khoa học
và đầy đủ các di sản đô thị để xếp hạng. Nhanh chóng xác định tiêu chí, khoanh
vùng khu di sản, điểm di sản… thống kê quỹ di sản… có đủ các thông tin về tình
trạng…và các hướng dẫn bảo tồn…
- Trên thế giới, có nhiều phương
pháp đánh giá di sản (định lượng, định tính) và kinh nghiệm hoạt động bảo tồn
đã được giới thiệu rộng rãi, vậy nên, các chuyên gia cần nghiên cứu vận dụng
vào điều kiện cụ thể cho các di sản kiến trúc, cảnh quan TP Đà Lạt.
Tóm lại, Đà Lạt đang ôm trong
mình quỹ kiến trúc cảnh quan đô thị độc đáo, có giá trị. Trên quan điểm phát
triển có kế thừa, hình ảnh mong muốn trong tương lai của Đà Lạt sẽ là sự tổng
hòa giữa xưa và nay, giữa cổ kính và hiện đại, có di sản kiến trúc nổi bật, được
bảo tồn, phát huy nhằm tạo ra những giá trị nền tảng phục vụ yêu cầu phát triển
bền vững của địa phương.
Hình
minh họa
Khu
Biệt thự Decoux
Khu
Biệt thự Trần Bình Trọng
Khu Biệt thự Trần Hưng Đạo
