DALAT BẢN SẮC
KTS TRẦN CÔNG HÒA
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU
I. CHƯƠNG I: NÉT ĐẶC THÙ CỦA THÀNH PHỐ ĐÀ LẠT.
PHẦN I: YẾU TỐ THIÊN NHIÊN, MÔI TRƯỜNG.
A) Địa lý tự nhiên: địa hình, địa thế.
B) Địa chất.
C) Khí hậu, thời tiết.
D) Thảo mộc.
E) Sông, suối, hồ.
PHẦN II : NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG THÀNH PHỐ DALAT
1. Thời kỳ sơ khai: cảnh quan ban sơ và buôn làng dân tộc.
2. Giai đoạn hình thành trạm nghĩ dưỡng trên cao (1900-1922)
a) Lựa chọn địa điểm xây dựng thành phố.
b) Chương trình xây dựng đầu tiên của thành phố.
c) Đồ án quy hoạch đầu tiên 1906.
3. Giai đoạn phát triển: (1923 – 1954)
a) Đồ án Hebrard 1923.
b) Đồ án Pineau 1933.
c) Đồ án Mondet 1940.
d) Đồ án Lagisquet 1943.
4. Giai đoạn 1954 – 1975
a) Giai đoạn 1954 đến 1963.
b) Giai đoạn 1963 đến 1975.
5. GiaI đoạn 1975 đến nay:
a) Giai đoạn 1975 đến 1985.
b) Giai đoạn 1985 đến nay.
PHẦN III: NHỮNG BÀI HỌC TỪ QUÁ KHỨ: NHẬN DIỆN NÉT ĐẶC THÙ
A) Yếu tố địa hìn
B) Yếu tố mặt nướ
C) Không gian kiến trúc, công trình kiến trúc:
1. Không gian kiến trú
2. Công trình kiến truc
D) Yếu tố cây xanh.
II. CHƯƠNG II: HIỆN TRẠNG XÂY DỰNG VÀ CÁC VẤN ĐỀ NỔI TRỘI CỦA ĐÔ THỊ ĐÀ LẠT.
PHẦN I: Thành phố Đà Lạt với đồ án qui hoạch chung xây dựng đô thị 1994 .
PHẦN II: Các tác động của việc xây dựng đến các khu chức năng:
1. Xét về cấu trúc tổng thể không gian đô thị.
2. Khu chức năng trung tâm toàn thành phố.
3. Các khu chức năng “ ở “ trong đô thị Đà Lạt.
PHẦN III: Những vấn đề nổi trội cần nghiên cứu giải quyết.
III. CHƯƠNG III: ĐÚC KẾT VÀ KIẾN NGHỊ.
PHẦN I: Đúc kết
1. Đặc điểm môi sinh cảnh quan thiên nhiên và khí hậu.
2. Quy hoạch đô thị.
3. Kiến trúc công trình.
4. Xã hội nhân văn.
PHẦN II: Kiến nghị.
LỜI MỞ ĐẦU.
Những người đầu tiên xây dựng Đà Lạt đã xác định một cách hợp lý những nét đặc thù chủ yếu của thành phố bằng một câu phương châm ghép chữ bằng tiếng La tinh rất khéo:
" Dat aliis lactiam, aliis temperiam"
" Elle donne aux uns la jolie, aux autres la santé".
Có nghĩa là: "Cho người này niềm vui, cho người khác sức khỏe".
Nguồn vui và sức khỏe là những điều kiện cần thiết và quý giá mà môi trường sống lý tưởng của Đà Lạt dành cho chúng ta.
Quá
trình phát triển qua nhiều thời kỳ với biết bao thăng trầm, Đà Lạt luôn
đáp ứng đúng theo phương châm đó, mặc dù mỗi giai đoạn cũng có những
đặc điểm riêng biệt phụ thuộc vào diễn biến của tình hình chính trị,
kinh tế, xã hội của đất nước.
Môi
trường thiên nhiên của Đà Lạt vốn là một vùng cảnh quan tự nhiên miền
núi độc đáo với bầu khí hậu đặc biệt mát mẻ quanh năm đã tạo nên nét đặc
thù rất riêng so với toàn vùng Đông Nam Á. Thêm vào đó, những công
trình kiến tạo có ý tứ, đã khéo hòa nhập vào khung cảnh tự nhiên sẵn có, đã tạo nên cảnh quan đô thị Đà Lạt đa dạng và phong phú như hiện nay.
Có
lẽ bài học của quá khứ phần nào sẽ giúp chúng ta tìm hiểu và nhận ra
được yếu tố tạo ra bản sắc của Đà Lạt. Từ đó góp phần gìn giữ và phát
triển những giá trị đặc trưng của thành phố trước sức ép của tiến trình
đô thị hóa với những thay đổi nhanh chóng và phức tạp.
CHƯƠNG I
NÉT ĐẶC THÙ CỦA THÀNH PHỐ ĐÀ LẠT
PHẦN I
YẾU TỐ THIÊN NHIÊN- MÔI TRƯỜNG
 |
A - MÔI TRƯỜNG ĐỊA THẾ TỰ NHIÊN, ĐỊA HÌNH:
Thành phố Đà Lạt
nằm trên cao nguyên Langbiang có cao độ trung bình 1500m. Bao quanh về
phía Đông và Nam là các cao nguyên lớn hơn với cao độ trung bình là
1000m. Đó là cao nguyên Đơn Dương về phía biển và cao nguyên Liên Khương
trải dài đến Bảo Lộc về phía Nam. Cao nguyên Langbiang là đầu nguồn của
các con sông chính trong vùng là các sông Đồng Nai và sông Đa Nhim… tưới mát cho các vùng lân cận.
Vị trí thành phố Đà Lạt được xác định bởi toạ độ địa lý: 11o57 vĩ độ Bắc và 108028 kinh độ Đông .
Với một diện tích trên 200km2, Đà Lạt được
giới hạn ở phía Bắc bởi ngọn Langbiang hùng vĩ cao 2.163m, phía Tây và
Tây Nam được dãy núi Voi bao bọc; phía Đông có hai ngọn Lap Bé Nord 1.732m, và Lap - Bé Sud 1.702m án ngữ. Nhìn từ trên cao, thành phố Đà Lạt
nằm giiữa một vùng trũng bao quanh bởi những dãy đồi đỉnh tròn, sườn
thoai thoải hướng về một trung tâm là Hồ Xuân Hương cao độ 1.477m. Các
đồi này phần lớn là đồi trọc, với những cao độ tương đối đều nhau, càng
xa trung tâm càng cao dần đến một vùng núi cao bao quanh, làm cho khu
vực có dạng một lòng chảo hình bầu dục mà trục lớn theo hướng Bắc Nam
dài độ 18km và trục nhỏ theo hướng Đông Tây dài độ 12km.
B- ĐỊA CHẤT
Cao
nguyên Langbiang có lối cấu tạo của một sơn khối cổ gồm đá hoa cương,
đacit, lưu vân, diệp thạch, mica diệp thạch… Các loại đá trên đã trải
qua một cuộc biến hoá mãnh liệt. Nhiều tảng hoa cương bị nứt ra và biến
thành một loại cát màu trắng pha đỏ hạt to. trong khi đó diệp thạch lại
phân hoá thành đất đỏ kém phì nhiêu. Điểm đặc biệt là sự phân hóa các
loại lưu vân nham gồm nhiều tinh thể thạch anh và tràng thạch rất mịn
taọ thành nhiều lớp kaolin là đất sét dùng cho ngành sản xuất đồ gốm.
Về
khoáng sản Đà Lạt không có gì đáng kể ngoài các hầm đá, hầm cát và mỏ
kaolin. Tuy nhiên hiện nay dấu vết quặng thiếc được tìm thấy qua các
cuộc đào đãi thiếc trong vùng và việc thăm dò nghiên cứu vẫn đang còn
tiếp tục. Ngoài ra cách phía Bắc Đà Lạt khoảng 20km theo đường chim bay
có một suối nước nóng, nhiệt độ từ 50o đến 60oC, thuộc xã Đam ron, có toạ độ địa lý là:
Vĩ độ : 17o47 B ;
Kinh độ: 117o42 ĐG.
C- KHÍ HẬU - THỜI TIẾT
Đà Lạt nằm ở vĩ độ 11o57,
nghĩa là về phương diện địa lý, Đà Lạt nằm trong vùng nhiệt đới. Nhưng
trên thực tế, khí hậu ở đây mang nhiều sắc thái của một xứ ôn đới với
nhiệt độ trung bình hàng năm chừng 18oC.. Đặc điểm
này có thể hiểu là nhờ ngự trị trên cao nguyên Langbiang có cao độ
trung bình 1500m và theo định luật vật lý không gian, cứ lên cao 180m,
nhiệt độ lại giảm xuống 10C, vậy nên so với vùng đồng bằng lân cận, Đà Lạt có nhiêt độ thấp hơn khoảng 8 - 90C. Và với dáng vẻ của một thành phố Tây phương, Đà Lạt
như xa cách hẳn với vùng Đông Nam Á nóng bức này. Tuy vậy thành phố vẫn
mang nhiều tính cách của khí hậu nhiệt đới có 2 mùa rõ rệt:
1- Mùa mưa và ấm:
- Từ
tháng 4 đến tháng 11: Mùa này thường có mưa, nhất là về buổi chiều. Đôi
khi có những cơn mưa đá gây thiệt hại mùa màng. Ngoài ra mùa này cũng
ảnh hưởng đến những chuyến bay đáp xuống Đà Lạt vì mưa lớn và sương mù.
a / Nhiệt độ: Nhiệt độ thay đổi tứ 1802 -1905.
b / Ẩm độ: Thay đổi 82.5% đến 88%.
c / Mưa:
-
Từ tháng 4 đến tháng 6 , có những trận mưa giông kéo dài từ trưa đến
chiều, vũ lượng trung bình là 185mm và số ngày mưa trong tháng tăng dần
từ tháng tư đến tháng sáu (từ 11 ngày mưa đến 20 ngày mưa ).
-
Từ tháng 7 đến tháng 11: với những cơn mưa tầm tã suốt ngày, vũ lượng
trung bình hàng tháng 251mm , trung bình mỗi tháng có 22 ngày mưa.
d/ Độ sương trung bình: 17%.
2- Mùa khô và lạnh:
Từ
tháng 11 đến tháng 3. Mùa này trời có nắng suốt ngày nhưng rất lạnh.
Bầu trời trong xanh không gợn chút mây. Sương mù bắt đầu từ chập tối
càng về khuya càng tăng dần, và dày đăc lúc trời gần sáng.
a/ Nhiệt độ:
- Trung bình hàng tháng 16oC.
- Lạnh nhất 8oC.
Về mùa này đôi khi có những ngày rất lạnh nhất là vào khoảng đầu tháng giêng. Có nhiều đêm nhiệt độ xuống dưới 10oC,
b/ Ẩm độ:
- Trung bình tháng 80%.
- Thấp nhất vào khoảng tháng 2: 78%.
c/ Mưa:
- Mùa này mưa ít, hầu như không có. Trong tháng 11 vũ lượng chỉ có 108mm. Từ tháng 12 trở đi vũ lượng không đáng kể.
- Độ sương trung bình 12%.
D / ĐẤT ĐAI:
Tại
Đà Lạt vì khí hậu ẩm ướt và lạnh lẽo và nền tảng địa chất gồm những
loại đá hoa cương dacit, nên đất đai ở đây khác hẳn với đất đai tại các
vùng khác ở Việt Nam.
- Đất trên đồi hay dưới thung lũng đều có độ pH acid ( pH trung bình từ 4,8 đến 5,2,)
- Đất đai giàu chất hữu cơ:
. Lớp đất mặt trên đồi có từ 3 đến 4% chất cacbon.
. Lớp đất mặt dưới thung lũng có nhiều hơn 15%.
- Đặc tính của các loại đất:
+ Đất
cao: Ở trên đồi có một thủy cấp cao và do sự hủy hoại trực tiếp của các
đá hoa cương mà có. Lớp mặt sâu chừng 20cm là đất sét màu đen và dưới đó là các màu đỏ hồng, có nơi có màu vàng nhạt (dân địa phương gọi là đất mỡ gà, còn danh từ khoa học gọi đất
podzolic vàng đỏ). Trắc diện các loại đất này rất sâu. Độ thoát thủy
của các nhóm đất trên đồi rất cao, vì thế đất này tương đối nghèo nàn vì
những dưỡng chất trong đất dễ bị nước mang đi xuống các phần đất dưới
sâu. Các đất podzolic vàng đỏ dễ bị nước mưa xói mòn. Vào mùa mưa nhiều
vùng bị xói lở thành mương, rãnh khá sâu.
+ Đất thấp: Xen giữa các triền đồi, ở dưới thung lũng là những vùng đất thấp:
- Có nhiều chất hữu cơ hơn đất cao.
- Độ thoát thủy rất kém vì nước khó thoát.
- Lắm chỗ đất mùn có nhiều đến nỗi ta có thể gặp than bùn. Mặt nước ngầm có thể gặp từ 50-100cm.
Hiện nay đất thấp quanh vùng Đà Lạt đều trồng được rau cải, riêng ở chân núi Langbiang, đồng bào dân tộc trồng lúa.
E / THẢO MỘC:
Vùng
Đà Lạt có nhiều thảo nguyên và rừng thông ba lá. Rừng thông ba lá chiếm
nhiều diện tích trên các đồi núi bao quanh thành phố, bên cạnh đó còn
có các cây tùng loại khác như:
- Cây ngô tùng (Kételeeria Davidiana).
- Cây bách tùng (Podocarpus mbricatus).
- Cây thông tràm (Podocarpus Fleuryi).
- Cây thông tre (Podocarpus Neriefolius).
- Cây thông 5 la (Pinus Dalalạteusis).
- Cây thông 2 lá…
Ngoài
ra còn có nhiều rừng diệp loại như các loại cây dẻ (Quercus Lantana),
sồi (Castanopsis)… Đáng chú ý là các giống cây này cũng thường có trong
các rừng miền ôn đới (Pháp, Đức )…
Ở phía Bắc có thể gặp những cây diệp loại lớn như cây chò sót ( Schima Crenata ), cây chò nước ( Salix Thorelu )…
F/ SÔNG SUỐI VÀ HỒ:
Đà Lạt
nơi đầu nguồn sông Đồng Nai, nằm trong một vùng mưa nhiều (vũ lượng
trung bình 1.770mm). Cao nguyên Langbiang đóng vai trò phân phối nước
cho các vùng lân cận. Sông Dadung phát nguyên từ chân núi Langbiang (
2.169m) chảy ra phía Tây rồi đổ vào sông Đồng Nai. Phía đông có sông Da
Nhim bắt nguồn từ ngọn Darich (1933m) chảy xuống Đơn Dương tạo nên một
thung lũng phì nhiêu. Nước qua ba thác nước: Liên Khương, Gougah,
Pongour để rồi hợp với sông Dadung tạo thành sông Đồng Nai xuôi về
phương Nam.
Thành phố Đà Lạt
còn có con sông Cam Ly tuy nhỏ bé nhưng lại gắn liền với người dân ở
đây về mặt sinh hoạt vật chất cũng như yếu tố tinh thần. Sông Cam Ly bắt
nguồn từ những dãy đồi phía Đông Bắc Thành Phố ở cao độ 1500m. Sau khi
trầm mình vào hồ Than thở nối liền hồ Mê Linh và Hồ Xuân Hương , sau đó
uốn mình về phía Tây đổ xuống thác Cam Ly với độ cao trên 10m. Từ thác
Cam Ly con sông bắt đầu chảy dồn dập đổ về sông Dadung. Từ chỗ phát
nguyên ( 1500m) đến mực gốc ngã ba sông Dadung (800m), sông Cam Ly đã
phải trải qua 5 thác nước và vô số ghềnh đá trên một đoạn đường dài
khoảng 60 km với độ dốc trung bình 11,6%.
Vì
ảnh hưởng của khí hậu gió mùa, mực nước sông Cam Ly cũng thay đổi luôn.
Trong mùa khô mực nước rút xuống phơi trần các ghềng đá hoa cương .
Nhưng vào mùa mưa , nước có thể dâng cao đến vài nét làm ngập các vườn,
nhà hai bên gây thiệt hại đáng kể. Bởi vì đồi núi trong vùng Đàlạt là
những đồi trọc , thảo mộc thưa thớt không đủ sức ngăn chặn các dòng nước
lũ đổ về. Hiện nay người dân đã biết khai thác những địa thế trũng để
xây đập ngăn chặn dòng nước, biến các thung lũng thành hồ nước nhân tạo.
Chính
các hồ nhân tạo này vừa giữ vai trò điều hòa dòng nước vừa là những
thắng cảnh hấp dẫn, những trung tâm giải trí lành mạnh lại vừa là nguồn
cung cấp nước uống và sinh hoạt cho cư dân.
Các
hồ nhân tạo lớn như Hồ Xuân Hương, hồ Than Thở, hồ Mê Linh, hồ Vạn
Kiếp… đều do người Pháp thực hiện từ khi vừa mới khai thác nhằm làm tăng
vẻ đẹp cho Thành phố và cho khu vực xung quanh.
Hiện nay một số hồ đã bị vùi lấp đang được nghiên cứu để phục hồi.
Ngoài những hồ lớn, còn có rất nhiều ao hồ nhỏ do các nhà vườn trữ nước trong mùa khô hạn, hoặc để nuôi cá, nuôi vịt…
 |
PHẦN II: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG THÀNH PHỐ ĐÀ LẠT
A . SƠ LƯỢC LỊCH SỬ HÌNH THÀNH và PHÁT TRIỂN T.P ĐÀ LẠT
1- CẢNH QUAN THIÊN NHIÊN BAN SƠ VÀ BUÔN LÀNG DÂN TỘC :
Để thông hiểu được những yếu tố đã ảnh hưởng đến việc thành lập Đà Lạt, chúng ta cũng cần nhớ lại tình hình Đông Dương vào những năm cuối thế kỷ XIX.
Sau
khi đã ổn định tình hình, thực dân Pháp bắt đầu tăng cường kiểm soát
lãnh thổ chiếm đóng để mở rộng chính sách thuộc địa. Nhiều phái đoàn
khoa học và quân sự được phân công thám sát tìm hiểu tài nguyên tiềm
tàng của rừng núi Việt Nam.
Ngoài ra, quân đội Pháp đã bị tiêu hao lực lượng bởi khí hậu nhiệt đới
và bệnh sốt rét . Điều này thúc đẩy toàn quyền Paul Doumer phải quan tâm
một hay nhiều điểm nghỉ mát trên cao ở Đông Dương, có khí hậu tốt như ở
Châu Âu để xây dựng những trại huấn luyện và dưỡng quân.
Những điều kiện cần thiết ban đầu được đặt ra như sau :
- Cao độ tối thiểu: 1200m.
- Cấp nước thuận lợi.
- Đất đai có thể canh tác được.
- Khả năng thiết lập đường giao thông dễ dàng.
Tháng
6 năm 1893, khi thực hiện chuyến du hành thám hiển trên vùng núi thượng
nguồn sông Đồng Nai, bác sĩ Yersin sau khi vượt qua nhiều vùng rừng núi
hiểm trở đã bất ngờ diện kiến vùng cao nguyên Langbiang (Lâm Viên) có
cảnh quan hấp dẫn đặc biệt và khí hậu mát mẻ trong lành.
Trong hồi ký hành trình, ông đã kể lại rằng:
"Khoảng
từ 15 đến 20 km trước khi đến gần ngọn núi ta bước ra khỏi rừng thông
và nhìn thấy một vùng đất hoàn toàn trơ trụi, được che phủ bởi lớp cỏ
ngắn. Thế đất dợn sóng kéo dài làm cho ta tưởng chừng như đang đi trên
mặt biển sóng dậy ba đào. Núi Langbiang sừng sững ở giữa như một hòn đảo
trông gần mà xa. Người ta dễ tính sai các khoảng cách trên cao nguyên
bao la này. Dưới chỗ trũng đất có màu đen và nhiều than bùn. Những đàn
nai lớn đứng yên cho tôi đến gần chừng vài trăm mét rồi vụt chạy ra xa,
ngoái cổ tò mò nhìn lại…
Vùng
này dân cư thưa thớt, vài làng người Lát quần tụ dưới chân núi . Họ đã
làm lúa nước rất tốt. Ở đây là đầu nguồn sông Đồng Nai, chỉ là con suối
rộng chừng 3 mét. Vượt qua suối, theo con đường làng nhỏ là đến làng
Dankia. Dankia là trung tâm của vùng, không một làng người Kinh nào
trong vòng 100km . Do vậy khung cảnh của ngôi làng trông rất mộc mạc
hoang sơ nghèo nàn “.
Không
giống như các làng dân tộc khác, thường được dựng lên ở những địa điểm
khó thâm nhập (gần các dốc đứng hay cạnh các dòng nước chảy xiết) và chỉ
có thể đến theo một con đường đá đầy nguy hiểm, làng Dakia rất dễ đi
đến. Đường vào làng chỉ vượt qua một dãi núi bằng phẳng được trồng đầy
lúa và bắp. Hầu hết làng dân tộc đều có hàng rào cây vững chắc bao
quanh. Không những để ngăn ngừa thú dữ mà còn để gia súc gia cầm khỏi
chạy lạc. Trước kia, các hàng rào còn là tường thành chống đỡ các loạt
tấn công của các bộ tộc đối nghịch. Trong làng là những ngôi nhà sàn dài
mái lợp tranh bố trí lộn xộn không theo một trật tự nào. Và vì thế hàng
rào phải luôn đổi hướng mới bao bọc được ngôi làng.
Cao
nguyên Langbiang rộng lớn là địa vực cư trú của các bộ tộc Lat,
Chill..và để tồn tại theo phương cách từ xưa để lại, người dân tộc phải
đốt rừng làm rẫy hàng bao thế kỷ phần nào làm thay đổi bộ mặt Cao
nguyên: giữa rừng thông bạt ngàn bao phủ khắp cao nguyên, lại có một
vùng rộng lớn chỉ toàn là đồi co trơ trụi không
có cây mọc. Phải chăng đây là kết quả của việc tác động vào thiên nhiên!
Và may mắn thay thiên nhiên đã tự tái tạo thành vùng cảnh quan độc đáo
có lợi cho việc tính toán xây dựng thành phố của con người sau này.
Tuy
đất rộng thênh thang nhưng đồng bào lại sống rất nghèo nàn, thiếu thốn.
Điều này phản ánh các tính chất đối nghịch của rừng núi cao nguyên. Nếu
không có đầu tư phương tiện hạ tầng kỹ thuật và chương trình phát triển
thì nơi đây là chốn khó khăn, lạc hậu. Ngược lại nếu biết cách khai
thác tài nguyên phong cảnh thiên nhiên hợp lý thì đây sẽ là quà tặng của
tự nhiên dành cho đời sống của con người.
2. GIAI ĐOẠN HÌNH THÀNH TRẠM NGHỈ DƯỠNG TRÊN CAO (1900-1922)
Sự khám phá cao nguyên Langbiang của bác sĩ Yersin năm 1983 có ý nghĩa quan trọng đã đánh dấu sự ra đời của thành phố Đà Lạt.
Đáp
lại lời yêu cầu của Toàn quyền P.Doumer, bác sĩ Yersin đã đề nghị chọn
cao nguyên Langbiang là nơi hội đủ điều kiện cần thiết để thành lập điểm
nghỉ mát trên cao .
Toàn
quyền P.Doumer đã ghi nhận đề nghị này mà quyết định triển khai thực
hiện. Vấn đề chính yếu trước tiên là nghiên cứu xây dựng các con đường
từ đồng bằng đi đến cao nguyên Langbiang.
Năm
1897, phái đoàn quân sự do đại úy Thouard chỉ huy nghiên cứu một con
đường nối từ vùng duyên hải lên Langbiang. Nhận thấy khó có thể mở đường
từ Nha Trang, đại úy Thouard vạch ra một con đường khác dài hơn 100km
đi từ Phan Rang qua Xomgon, Dran, thung lũng sông Đanhim, thác Prenn và
lên Langbiang. Ngoài ra phái đoàn cũng nhận thấy cao nguyên Langbiang
được bao bọc bởi các phụ lưu của sông Đồng Nai, nên có thể mở đường trực
tiếp đi từ Sài Gòn lên Đàlạt theo các thung lũng của sông này, tránh
vượt qua dốc cao hơn 800m nếu từ Phan Rang lên Dran ( Đèo Ngoạn mục ).
Phái
đoàn của Thouard đã đến dựng trại tại Cam Ly và Dan Kia để dễ thiết lập
bản đồ, và vừa có thể trao đổi thực phẩm. Sau đó đã giao cho một người
lính tên là Missigbrod, lập một vườn rau và nuôi một ít gia súc và là
bước khởi đầu chọn nông trại Dankia sau này.
Tiếp
theo là đoàn đại úy Guynet dẫn đầu (1899 - 1900), có nhiệm vụ xây dựng
con đường lên cao nguyên. Đoàn gồm 20 người Pháp, 70 lính tập và khoảng
1500 phu làm đường. Trong 13 tháng đoàn công tác đã hoàn thành con đường
đất dài khoảng 120km, từ cửa Nại (cách Phan Rang 7 km), qua Xom Gon, Đà
Lạt rồi đến Dan Kia.
a ) Sự lựa chọn địa điểm để xây dựng thành phố:
Bác
sĩ Étienne Tardif tham gia trong đoàn đã phân tích những lợi điểm của
Đà Lạt so với Dankia (cách nhau 13km), nếu được lựa chọn xây dựng thành
trung tâm nghĩ dưỡng tương lai như sau:
* Về điều kiện vệ sinh và giao thông: Đà Lạt trống trãi và dễ làm đường do địa thế Đà Lạt kéo dài liên tục với độ dốc thoai thoải, trong khi Dankia gồm các dãy núi đồi nhỏ cách biệt bằng những thung lũng lầy lội .
* Về độ cao : Đàlạt có độ cao đều và hơn Dankia 100m, Đà Lạt ở trên cao và Dankia nằm trong lòng chảo.
* Về không khí
: Không khí Đà Lạt thoáng mát, trong lành và khô hơn trong khi Dankia
nằm trên sườn núi Langbiang hứng gió ẩm và nhận mưa rào nhiều hơn. Ở
Dankia sương mù dày hơn, tới 9-10 giờ mới tan
* Về thảo mộc : Dankia nhiều đồi cỏ xanh trong khi Đà Lạt lại có nhiều rừng thông mênh mông tạo thành một hình bán nguyệt ở Đông Nam cao nguyên, do đó không khí đầy mùi hương nhựa thông trong lành.
*Về đất đai : Dankia có lớp đất sét quá dầy làm đất ít thấm nước trong khi lớp đất sét tại Đà Lạt mỏng vừa đủ điều kiện cho việc trồng trọt.
Dankia ít cây xanh nên về ban ngày thiếu bóng cây cho nắng về ban đêm lại đầy sương mù nên không thể dạo chơi.
* Nguồn vật liệu xây dựng Ở gần Đà Lạt và xa Dankia .
* Về cảnh quan
: Đà Lạt nằm ở vị trí tuyệt diệu có tầm nhìn toàn cảnh thấy được toàn
cả cao nguyên với các dãy núi của răng Langbiang trải rộng đến cuối chân
trời. Trong khi đó từ lòng chảo Dankia, tầm nhìn bị giới hạn chỉ thấy
ánh mặt trời và đồi cỏ xanh bao quanh”.
Ngày
5-1-1906, Hội đồng Quốc phòng Đông Dương họp ở Đà Lạt quyết định chọn
cao nguyên Lang Biang làm nơi nghỉ dưỡng vì hội đủ điều kiện về quân sự
và vệ sinh.Lúc đầu, người ta chọn Dan Kia ,cuối cùng là chọn Đà Lạt.
b ) Chương trình xây dựng đầu tiên:
Toàn quyền Paul Doumer đã cho thiết lập một “ Chương trình xây dựng đầu tiên cho Đà Lạt “ với chức năng :
- Đà Lạt sẽ trở thành nơi nghỉ dưỡng cho những kiều dân và công chức với đường giao thông thuận lợi và dễ dàng.
- Đà Lạt là một trung tâm hành chánh và doanh trại quân đội quan trọng , sẽ quy tụ một phần quân đội dự bị để được huấn luyện có đầy đủ sức khỏe phòng khi cần đến .
Những
đường nét ban đầu của thành phố tương lai đã được vạch ra theo những
con đường mòn có sẵn của người dân tộc ở trong vùng. Chủ ý chính là bồ
trí dọc theo bờ phía Nam
suối Camly trong vùng cao nguyên rộng lớn với cao độ trung bình 1500m.
Vùng phía Bắc suối Camly được dành cho doanh trại quân đội.
Đã
có bản đồ cụ thể bố trí các công trình: Dinh Tòan quyền, Toà Công Sứ,
Khu công chính, Đồn cảnh sát, Bệnh viện, nhà ở công chức, khu giải trí,
trường học, doanh trại quân đội … Nước được dự trù cho 10.000 dân ( và
tương lai lên đến 40.000 dân ). Điện được cung cấp từ một nhà máy thủy
điện công suất 2760 mã lực ở vùng thác Ankoet .
Năm
1902, P. Doumer về Pháp , tất cả dự án bị lãng quên và kinh phí bị cắt .
Những công trình xây dựng tại Đà Lạt bị ngưng lại, chỉ còn mươi căn nhà
gỗ nghèo nàn, đơn sơ.
Thời gian này kéo dài khoảng 10 năm. Tuy nhiên vẫn có nhiều phái đoàn tiếp tục lên nghiên cứu Đà Lạt:
- Năm 1903 phái đoàn của tướng Beylié lên Đà Lạt tìm nơi hội đủ các điều kiện để thiết lập một trại lính có quy mô 3.500 – 4.000 người .
- Tướng Pennequin (1904 ), Đại úy Bizar (1905) và phái đoàn công chánh của Duclaux nghiên cứu các đường lên Đà Lạt…kiến nghị xin tiếp tục phát triển Đà Lạt, một nơi nghỉ dưỡng lý tưởng.
c / Đồ án quy hoạch đầu tiên ( 1906 ):
Năm 1906, ông Champoudry làm Thị trưởng Đà Lạt (ông đã từng là trắc địa viên và cựu chủ tịch Hội đồng thành phố Paris), đã thiết lập một họa đồ quy hoạch và phân lô cho thành phố Đà Lạt trong tương lai.
Do
ông Champoudry đã có khá nhiều kinh nghiệm về vấn đề đô thị, nên đồ án
thiết lập ấn định được ranh giới giữa những khu đất có chức năng khác
nhau và dự trữ đất cho các công trình tương lai, đây là một áp dụng của
phương pháp "Zonning” ( phân khu chức năng):
* Trung tâm dịch vu công cộng và hành chánh hợp thành một khu.
*
Trung tâm thương mại được thiết lập “gần chợ và trung tâm thành phố,
trong vùng này còn có khách sạn và khu giải trí ( Casino )”.
* Nhà Ga được dự trù không xa vị trí hiên nay và gần đó có trụ sở Bưu điện .
Đường xá được thiết kế với bề rộng 20m cho đường chính, 16m và 12m cho dường hang 2
Một phần lớn đồ án này được thực hiện và nó hình thành khung sườn chính cho thành phố hiện nay.
Đà Lạt
năm 1908 vẫn chưa có dấu hiệu phát triển, chỉ có mươi mái nhà tranh của
người Việt và một nhà sàn bằng gỗ ván thô sơ dành cho khách lữ hành. Có
một vòi nước công cộng nhỏ, một khoảng rộng để họp chợ và một nhà bưu
điện đơn sơ ở trên đồi. Khi đó chỉ có một vài nhà xây gạch ở trung tâm
hành chính Đà Lạt… Dân cư chỉ gồm vài chục người Việt vài khách lữ hành người Âu, là trắc địa viên, thợ săn, đi công tác hay đi du lịch..
Năm
1914, khi thế chiến thứ nhất bùng nổ khiến người Pháp không thể về nghỉ
hè ở chính quốc đã tìm đến Đà Lạt với lượng người đông hơn và khoảng
bốn năm chục căn nhà gỗ đã được dựng lên gấp rút .
Từ năm 1916 nhịp độ xây dựng tăng lên, với một số công trình sau:
- " Hotel du Langbiang Palace " là khách sạn lớn với đầy đủ tiện nghi nhất trong nhiều thập kỷ [được xây cất từ năm 1916 – 1922] .
- Phát triển mạng đường đường nội thị.
- Năm 1919, hồ lớn Đà Lạt ( nay là hồ Xuân Hương ) đã được tạo lập theo sáng kiến của ô. Cunhac và do kỹ
sư công chánh Lablé thực hiện bằng cách làm một chiếc đập chắn ngang
suối Camly tại vị trí từ nhà thủy tạ đến Đạo quán hướng đạo cũ.
- Năm 1920 hoàn thành con đường bộ tư Phan Rang lên Đà Lạt.
- Nhiều ngôi nhà gạch được xây dựng như: Bưu điện , trường Nazareth, ngân khố…
- Nhà máy điện thiết lập năm 1918 và năm 1920 nhà máy nước được xây dựng .
Trước sự phát triển này, bản sơ phác của ông Champoudry đã không còn phù hợp nữa. Toàn quyền Đông Dương nhận thấy cần phải có một "Chương trình chỉnh trang tổng quát” (Plan d’aménnagement général ) cho Đà Lạt để điều hành việc phát triển xây dựng một cách hợp lý và bao quát.
Đến
năm 1921, Toàn quyền Maurice Long đã giao trách nhiệm cho kiến trúc sư
Ernest Hébrard thiết lập đồ án chỉnh trang với nhiệm vu: Phát triển Đà
lat từ môt thành phố nghỉ dưỡng thành một Thủ đô hành chánh khi cần
thiết, bao gồm các công sở của chánh quyền trung ương, ngoài ra còn đáp
ứng đủ các nhu cầu của việc thiết lập các doanh trại quân đội.
3/ ĐẶC ĐIỂM QUY HOẠCH VÀ KIẾN TRÚC CẢNH QUAN ĐÔ THỊ TRONG GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN THÀNH PHỐ TỪ 1923-1954 :
a) Đồ án quy hoạch Hébrard (1923):- Ghi dấu: Đà Lạt là một trong những thành phố vườn đầu tiên trên thế giới.
Tháng 8 / 1923 KTS E. Hébrard hoàn tất đồ án, theo đó Đà Lạt
sẽ là một thành phố nghỉ mát trên cao (Station d’Altitude) kiểu mẫu;
thành phố được thiết kế theo quan điểm của các nguyên tắc về : "Quy
hoạch thành phố vườn “ . Đây là lần đầu tiên các vấn đề phức tạp của đô
thị Đà Lạt
đã được nghiên cưú một cách tổng hợp và nhiều giải pháp có ý nghĩa
trong định hướng phát triển thành phố đã được đề xuất. Ta có thể nói đồ
án KTS E. Hébrard đã ghi dấu cho Đà Lạt xứng danh là một trong những thành phố vườn đầu tiên trên thế giới. Phân tích đồ án và chương trình xây dựng còn lưu giữ ta thấy:
Vấn
đề bảo vệ cảnh quan và bố cục không gian mỹ cảm cho thành phố, đã được
tác giả quan tâm đặc biệt. Ý tưởng chính xuyên suốt là tổ chức một
"Thành phố trong cây cỏ và cỏ cây trong thành phố ".
Trên
một vùng thiên nhiên rộng lớn, thành phố được bố trí rộng lớn với diện
tích vừa phải khoảng 30.000 ha ( bề ngang 7 km theo hướng Đông – Tây ,
bề sâu 4,3 km theo hương Nam - Bắc ). Đây là một diện tích hợp lý cho một thành phố vườn với quy mô dân số từ 30.000 đến 50.000 dân ( lúc đó dân số Đà Lạt khoảng 1.500 người ).
Ngoài
phạm vi của thành phố là cảnh quan của đồi núi và rừng thiên nhiên được
giữ gìn như lúc ban sơ với con đường vòng Lâm Viên là đường giao thông
phục vụ nhu cầu du lịch, ngoạn cảnh và săn bắn.
Nét
nổi bật của đồ án là cách giải quyết vấn đề cảnh quan đô thị. Dòng suối
Camly được tôn tạo tích cực để trở thành một trục cảnh quan hấp dẫn cho
thành phố, với hệ thống các hồ nhân tạo lớn nhỏ có các tuyến đường dạo
bao quanh, men theo sườn dốc nối kết liền lạc với nhau.
Bố
cục chính của thành phố nghỉ mát và thủ đô tương lai, được tổ chức
quanh trục cảnh quan này, mỗi hồ là nhân của một phân khu chức năng.
Nối
với quốc lộ là trục đường xương sống của thành phố kéo dài từ nhà Ga
đến thác Camly dựa theo đường đỉnh của địa hình khu vực ( Hùng Vương,
Trần Hưng Đạo, Trần Phú, Hoàng Văn Thụ ngày nay ). Tầm nhìn từ trục
đường này về phía núi Langbiang qua Hồ Xuân Hương rất phong phú và tuyệt
vời.
Trung tâm công cộng của thành phố được bố trí trên một đọan của trục lộ này gồm có :
- Trung
tâm hành chính địa phương với các công trình bố trí xung quanh một
quảng trường công cộng: Toà Thi sảnh, Ngân khố, Bưu điện, Cảnh sát, Công
chánh …
- Ngoài ra còn có nhà thờ, trường Sơ, Thư viện, Khách sạn hạng 2, Khu thương mại người Âu, Văn phòng du lịch …
- Xa hơn về phía Tây Nam, trên ngọn đồi cao là Dinh Toàn quyền, Cao ủy phủ và cạnh đó là Viên điều dưỡng ( khu dinh 3 ).
Khu
vực phân lô biệt thự dành cho người Pháp được bố trí phía Nam suối Cam
Ly (Đường Trần Hưng Đạo, Quang Trung, Cô Giang, Phan Chu Trinh, Hoàng
Văn Thụ, Huyền Trân Công Chúa ngày nay ) được phân lô thành 3 hạng:
- Hạng 1 : từ 2.000m2 đến 2.500m2
- Hạng 2 : từ 1.000m2 đến 1.200m2
- Hạng 3 : từ 500m2 đến 600m2
Khu vực dành cho người Việt Nam
được bố trí một số về phía Đông và tập trung ở hạ lưu hồ ( giới hạn bởi
đường phân thủy qua đồi Dinh Thị trưởng đổ về suối Phan Đình Phùng )
gồm có: Chợ, trường học, chùa, công viên, lò sát sinh (abattoir), khu cư
dân….
Khu
cư dân này được dự trù với nhiều nhà biệt lập và hạn chế những dãy nhà
liền căn (compartiments), loại nhà chỉ được cho phép xây cất trong khu
thương mại.
Về
công trình kỹ thuật có đường xe lửa và nhà ga được bố trí gần lối vào
của quốc lộ 20B, cạnh đó là dự kiến là khách sạn, kho hàng, khu tiểu
công nghệ và công xưởng .
Các
giải pháp về cấp nước , cấp điện, thoát nước, xử lý rác, nghĩa địa , lò
sát sinh (abattoir)… cũng được đề ra sao cho phù hợp với qui mô của
thành phố.
Lộ
giới và khoảng cách bắt buộc từ ranh giới đất đến công trình ( khoảng
lùi ) đã được qui định cho từng cấp hạng đường. Luật lệ xây dựng trong Đà Lạt
được áp dụng chặt chẽ với các qui định về sử dụng đường và qui định về
xây cất công trình (Lois de Voiries & Règlement de voirie et de
police de la zône urbaine de Dalat).
Loại trục đường
|
Lộ giới (m)
|
Lề đường
|
Mặt đường
|
Khoảng lùi
|
Trục chính:
Từ nhà Ga_Camly
|
20
|
2 (6.5)
|
7
|
5
|
Đường cấp I
Khu dân cư
|
18
|
2 x 6
|
6
|
5
|
Đường cấp I
Khu thương mại
|
18
|
2 x 6
|
6
|
0
|
Đường cấp II
Khu dân cư
|
13
|
2 (4.5)
|
4
|
4
|
Đường cấp II
Khu thương mại
|
13
|
2 x 4.5
|
4
|
0
|
Đường cấp III
|
8
|
2 x 2
|
3
|
4
|
Đường cấp 1 khu dân cư có 2 đường dành cho xe thô sơ .
Tất cả các loại đường đều có bố trí trồng cây bóng mát trên vỉa hè cách bờ đường 2m .
Từ đó, Đà Lạt được xây dựng, phát triển theo định hướng của đồ án. Những số vốn quan trọng đã được đầu tư .
Các phương tiện giao thông được cải thiện liên tục . Vào năm 1932 , con đường Đàlạt – Saigòn đã được lưu thông , công tác thực hiện đường sắt răng cưa từ năm 1920 cũng đã đến Đàlạt . Năm 1938 , nhà ga xe lửa được hoàn thành , Đàlạt
trở thành thành phố trường học quan trọng với các trường : Petit Lycèe
(1926–1927 ), Grand Lycée ( 1926 – 1935 ), Couvent des oiseaux ( trường
Đức bà Lâm viên ) cũng đã được xây dựng trong hai năm ( 1934 – 1936 ) ,
các trại lính cũng được thành lập , trang bị đô thị cũng hoàn chỉnh ,
một nhà máy điện mới được xây dựng xong năm 1928 , nhà máy nước cũng
được phát triển .
Đàlạt có một dáng vẻ của một thành phố nghỉ mát , xinh đẹp và rộng lớn
Sau gần 10 năm áp dụng, tình hình có nhiều biến đổi, cuộc
khủng hoảng năm 1933 – 1935 xảy ra , tình hình kinh tế tài chính khó
khăn khiến người ta phải xem xét lại giá trị áp dụng của đồ án Hébrard .
Những vấn đề mới được đặt ra :
- Vì lý do kinh tế việc thực hiện đồ án rất tốn kém ( chủ yếu là hệ thống cảnh quan chuỗi hồ ).
- Nét
đẹp cảnh quan từ tầm nhìn toàn cảnh bị đe dọa bởi ý định phân lô xây
dựng biệt thự ven hồ lớn ở trung tâm (phía trên một phần đồi Cù hiện
nay)
- Cần
có một đồ án chỉnh trang mới , chính xác , cụ thể hơn , kèm theo những
quy định có hiệu lực pháp lý để hướng dẫn sáng kiến tư nhân .
b ) Đồ án quy hoạch Pineau ( 1933 ) :
Vào
năm 1933, Kiến trúc sư Pineau trình bày một nghiên cứu mới về chỉnh
trang thành phố Đàlạt, có quan niệm thực tế hơn Hébrard : Trước mắt
Đalạt chưa là thủ đô hành chánh hay thủ đô nghỉ hè của Đông dương .
Chương trình tự giới hạn lại chỉ chỉnh trang một
trạm nghỉ mát với mức phát triển tương đối . Những nguyên tắc định hướng
cho nghiên cứu này là vấn đề bảo vệ cảnh quan thành phố :
- Mở rộng hơn nữa hồ nước và các công viên ( L’agrandissement du lac et des jardins ).
- Thiết
lập những khu vực xây dựng phù hợp với cảnh trí và phù hợp với điều
kiện khí hậu của địa phương ( L’établisement des zônes de construction
adaptées au site et au climat ).
- Bảo
vệ “ tầm nhìn toàn cảnh cao nguyên với cảnh quan tuyệt vời “ bằng cách
đề nghị thành lập một vùng bất kiến tạo rộng lớn hình rẽ quạt có gốc từ
Đàlạt hướng về núi Langbiang. Trong đó là công viên rừng săn bắn hoặc là
công viên rừng quốc gia v.v…( La conservation ou la création d'espaces
libres de toutes sortes, parcs, réserves de chasses, parc
nationnal,etc…. )
Những ý tưởng của đồ án Plneau rất đặc biệt hấp dẫn và đã được quan tâm nghiên cứu trong các dự án kế tiếp .
Trong
thời gian này ,Đàlạt thay đổi rất ít, cuộc khủng hoảng đã lên đến cao
độ, ngân sách bấp bênh, tình thế chung không được ổn định. Công việc của
Plneau đương nhiên bị ảnh hưởng ít nhiều. Tuy vậy cũng có một số công
tác được thực hiện gắn liền với việc chỉnh trang các công trình hiện
hữu.Và cảnh quan được giữ gìn với những khoáng địa rộng rãi, để chờ đón
một khả năng tôt hơn trong tương lai. Vấn đề Đàlạt sẽ trở thành một thủ
đô của Liên Bang Đông Dương cũng đã được phân tích tường tận với các
điều kiện kèm theo và quan trọng nhất vẫn là nỗ lực thật sự của nhà cầm
quyền .
c ) Đồ án quy hoạch Mondet (1940 ) :
- Vào
những năm 1940, kiến trúc sư Mondet trình bày một "Tiền dự án chỉnh
trang và phát triển Đàlạt" ( Avant - Project d’Aménagement et
d’Extension de Đàlạt ). Kiến trúc sư Mondet nhận xét rằng :
"Đàlạt kéo dài quá mức từ Tây sang Đông, về cơ cấu chưa tạo thành một thể thống nhất. điều này được lý giải vì :
- Người ta cảm thấy dễ dàng xây dựng dọc theo các con đường chính .
- Có
một sự e ngại quá đáng khi người ta muốn bảo vệ cảnh quan bằng biện
pháp mở rộng vùng cấm xây dựng quá lớn ở trung tâm phố. Đó là một nghịch
lý cần xem xét : Muốn phát triển thành phố mà lại ngăn cấm xây dựng".
Do vậy, kiến trúc sư Mondet đã đề nghị một phương
án không kéo dài thành phố nữa mà tổ chức hợp nhóm lại , mở rộng ra
bằng cách ưu tiên sử dụng những lô đất gần trung tâm và được phát triển
chung quanh một trục . Những khoáng địa được dành cho tương lai chiếm
một phần quan trọng ở ngay trung tâm đô thị. Sự phân
lô được tính toán khoảng 6.000 lô. Trong đó khu người Âu klhoảng 1.000
lô, kể cả các lô có sẵn. Khu người bản xứ đáp ứng khoảng 5.000 lô, khu
ngoại ô gồm những khoáng địa rộng lớn được phân tách khoảng 1.500 –
2.000 lô.
Ngoài ra công tác chỉnh trang cụ thể những công trình hiện có được chia thành 4 phần :
- Giao thông tổng quát.
- Cải tạo vệ sinh môi trường.
- Khoáng địa và kế hoạch trồng cây.
- Trung tâm công cộng.
+Giao thông tổng quát:
Đường sá Đà Lạt được đánh giá là bố trí tốt, có chiều rộng đủ đáp ứng
cho nhu cầu đông hơn, chỉ cần hiệu chỉnh một vài góc quanh và mở rộng
tầm nhìn. Các đảo giao thông được đề nghị thành
lập ở các giao lộ chính. Con đường từ đèo Prenn đến Đà Lạt được chuyển
đến gần trung tâm và khách sạn một cách có ý tứ; ở vị trí mà du khách
khi mới đến, sẽ được chiêm ngưỡng toàn cảnh thành phố một cách thú vị
nhất.
+Cải tạo vệ sinh môi trường: Hai bờ suối Cam
ly được chú ý chỉnh trang đoạn từ đập nước đầu cầu Cunhac ( Cầu ấp Anh
sáng). Nước từ hồ thoát ra, được dẫn dòng hợp lý dành lại một phần đất
rộng lớn được cân bằng đào đắp cho phép xây dựng. Nối dài đường Khải
Định ( Nguyễn Văn Cừ ) theo bờ suối đến khu hành chánh, khu vực dành cho
Tòa thị sảnh tương lai ( nay là khu vực Công an thành phố ).
Thung
lũng giữa Lycée Yersin, đường nhà gare và khu phân lô xung quanh được
chỉnh trang lại một hồ nước rộng 20 ha được đề nghị thành lập, đất đảo
tròn trước Thủy Tạ. Ngoài những lợi ích về vệ sinh, công tác này còn tạo
được những tầm nhìn tuyệt mỹ .
+Khoáng địa và không gian trống.
Dự
án đặc biệt tôn trọng những khoảng không gian được để trống, sẽ tồ chức
thành một tổng thể hoàn chỉnh những công viên gồm công viên công cộng
rộng lớn cũng như công viên sau khách sạn Hoa Viên ( Hotel Du Parc ).
Tầm nhìn viễn cảnh về phía hồ được để trống một phần nhỏ dành cho khu
giải trí ( casino ). Giữa câu lạc bộ và khu giải trí còn có vườn trẻ ,
các sân tenis… việc bố trí này đảm bảo tính chất bất kiến tạo của khu
đất.
+Trung tâm công cộng: Gồm có trung tâm hành chánh, trung tâm toàn quyền thương mại và giải trí …
- Trung tâm hành chánh:
được sắp xếp tập trung các công trình phục vụ tổng quát như: Tài
chính,thanh tra, giáo dục nông nghiệp…Tòa thị sảnh được dành cho một
công trình bao gồm các ngành: Địa chính, ngân khố, vệ sinh, cứu hoả, lục
lộ, trồng cây đô thị…
- Trung tâm toàn quyền: được chọn lựa ở vị trí của trường Petit Lycée khi trường này được dời về gần trường Grand Lycée.
- Khu thương mại
phát triển ngay khu trung tâm thành phố theo 2 hình thức: nhà phố dọc
theo đường và dạng tập trung gồm các cửa hàng bao quanh một sân trong
với hành lang có mái che .
- Trung tâm thương mại: bố trí bao
quanh các khách sạn, bưu điện, ngân hàng và tiếp cận với khu hành
chánh; Các khách sạn được dự kiến: một ở cạnh đường Prenn mới, một ở khu
đồi cù ( hiện nay là sân Golf ).
- Ngoài ra, những khu vực trung tâm thương mại nhỏ được phân bố đều khắp thành phố.
- Trung tâm giải trí và thể thao gồm có:
sân golf, hồ nước, sân tenis, câu lạc bộ, Thủy tạ được kéo dài đến vườn
trẻ khu giải trí, bắn chim, công viên, trường đua ngựa và sân bóng .
Nhìn
chung, các dự án của kiến trúc sư Mondet, tuy không được phê duyệt,
nhưng cũng đóng góp nhiều ý kiến quan trọng trong công tác chỉnh trang
thành phố Đàlạt và đã được kế thừa, chọn lọc trong các đồ án sau này.
Kề từ năm 1940, Đà Lạt trở nên rất thịnh vượng. Sự đình chỉ liên hệ với bên ngoài, thời gian ở Đông dương kéo dài đã khiến dòng người đổ xô về Đà Lạt ngày càng đông. Những số vốn không sử dụng ở miền Nam đã tìm được chỗ đầu tư. Khắp thành phố các
lô đất được bán, những biệt thự mọc lên. Một nhà máy thủy điện được xây
dựng ở Ankroet trên sông Da Dung để cung cấp đủ điện cho thành phố .
Nhiều trường học mới được thành lập. Nhà thờ bắt đầu khởi công từ năm
1931 và hoàn thành vào năm 1942 .
Số giấy phép xây dựng năm 1939 là 59, năm 1940 là 155, năm 1941 là 257, năm 1942 là hơn 300 .
Số biệt thự vào năm 1940 là 530 ngôi ; Năm 1942 là 728; Năm 1945 là 1300 ngôi .
Dân
số cũng đồng thời gia tăng: 10.000 người Việt Nam năm 1940; 12.000 dân
cuối năm 1942; Số dân vãng lai trung bình năm 1940 là 1.000; Năm 1943 là
1.890 người.
Tổng dân số vượt quá 20.000 người vào cuối năm 1942.
Thành
phố trở nên chật hẹp với sự phát triển qúa độ và vô trật tự, một vai
khu vực dân cư được dựng lên một cách gấp rút, tạm bợ, mặc dù Đà Lạt đã là một thành phố xinh đẹp, hài hòa với những viễn cảnh rộng rãi và những khu vực được xây dựng hoàn hảo .
Trước tình hình này, toàn quyền Decoux quyết định phải thiết lập ngay một "Chương trình chỉnh trang và phát triển Đà Lạt " có hiệu lực pháp lý, để điều chỉnh sự phát triển của thành phố theo một trật tự hợp lý và hài hòa.
Theo
tinh thần nghị định ngày 3 tháng 9 năm 1941, công tác này được giao cho
Sở Quy hoạch Đô thị và Kiến trúc Trung ương nghiên cứu thực hiện.
Trong lúc đó, những biện pháp bảo vệ được áp dụng để chờ đợi ngày công bố đồ án chỉnh trang: Bãi bỏ những nhượng địa trong vùng nội thành, giám sát khai thác hầm đá, bổ sung các quy định về phân lô ở vùng vành đai và trong tỉnh Langbiang, bãi bỏ vùng ngoại ô.
d ) Đồ án Lagisquet ( 1943 ) :
Kiến
trúc sư Lagisquet, trưởng phòng kiến trúc và thiết kế, chủ trì nhóm
nghiên cứu đồ án . Ngày 27/4/1943, đồ án chỉnh trang mới của Đàlạt đã
được toàn quyền Decoux chấp thuận và ban hành áp dụng .
“Chương
trình chỉnh trang và phát triển của Đàlạt” đã được nghiên cứu theo
nguyên tắc tổng quát hướng dẫn việc thiết lập các tài liệu, những nguyên
tắc có tính chất pháp lý, để phát triển thành phố một cách hài hoà, từ
tổng thể đến mối thành phần . Chính nhờ sự tham khảo những nguyên tắc
này mà các vấn đề khác nhau đặt ra cho Đàlạt đã có được lời giải đáp hấp
dẫn.
Người ta đã thấy rằng Đà Lạt
có một hình thể kéo dài quá mức, kéo dài từ Tây sang Đông trên một
đường mảnh mai. Khu gia cư không có bề sâu. Thành phố thiếu sức sống ,
không có trung tâm hoạt động và hấp dẫn để thu
hút dân chúng. Những khu vực thương mại, những trung tâm hành chánh thì
phân tán và hầu như không đáp ứng được nhu cầu hiện thời.
Trái
lại, theo họa đồ, Đà Lạt sẽ được tổ chức thành một thể thống nhất, tập
trung xung quanh hai trục khung sườn của thành phố. Sự phát triển được
dự trù về phía Nam, Tây và Tây Bắc.
Khu
dân cư được dự trù phát triển rộng rãi. Diện tích xây dựng khoảng 180
ha, sẽ được mở rộng đến 300%, gồm khoảng 2200 lô đất. Những khu gia cư
sắp xếp thứ tự xung quanh một trung tâm đã được chọn lựa. Trên bờ phìa Nam
của hồ , gồm có những khách sạn lớn, khu giải trí, khu thương mại..
Những cực phát triển được sắp xếp gần đó sẽ tạo thành một tổng thể hoàn
chỉnh.
Trung
tâm hành chánh được phân tách hay tập trung lại, tùy theo chuyên ngành,
nó được sắp xếp xung quanh hồ tạo nên một điểm nhấn trung tâm lớn và
lộng lẫy sẽ làm nổi bật cảnh trí chung của thành phố.
Ở
phía Bắc, Tòa Thị sảnh mới vươn lên trên nền cây xanh che phủ những
biệt thự sáng sủa với đường nét giản dị . Phía Tây là khu thương mại
sống động, phía Nam những khách sạn lớn , một khu giải trí (casino)
, có thể phản chiếu ánh đèn trên mặt hồ trong suốt vào ban đêm. Về phía
Đông, tháp chuông của trường Lycée Yersin, tòa nhà vĩ đại của văn phòng toàn quyền, giới hạn đường chân trời, tạo thành một điểm sáng. Nhà thờ, Dinh toàn quyền, trụ sở hành chánh Việt Nam, nổi lên ở chân trời thứ hai .
Những tác giả đồ án cũng được quan tâm giải quyết vấn đề gia cư cho dân lao động Việt Nam. Những cư dân này chỉ được bố trí ở những khu có tính cách phụ thuộc . Những vùng rộng lớn đã được sung dụng tùy theo tính chất khác nhau của các tầng lớp cư dân. Trước hết, một khu thương mại quây quần xung quanh chợ, tiếp theo là khu biệt thự song lập và nhà liên kết đặc biệt dành cho thợ thủ công , người lao động mà công việc của họ cần được bố trí gần trung tâm thành phố.
Cuối cùng, một vùng đất rộng được xác định cho những thôn ấp Việt Nam
vời dáng dấp nông thôn và tiểu thủ công. Ở đó sẽ quần tụ những người
làm nghề thủ công , chế tạo nhỏ hay trồng trọt. Khu vực này được ấn định
ở vành đai thành phố. Những tính chất của vùng này đã được chỉ định , cho phép mỗi cư dân có một khoảnh đất được làm ăn sinh sống, vừa nuôi sống gia đình vừa đóng góp sản phẩm thặng dư cho thành phố .
Như
thế, đặc tính của thành phố vườn ( Cité – Jardin ) cũng sẽ được thấy rõ
trong vùng này. Những gia cư sẽ biểu hiện tính cách nông thôn và những
điều khoản được dự trù để ngăn chặn những chuồng trại lợp tôn rỉ ( điều
này gợi lại hình ảnh những khu nhà ổ chuột ở vùng ngoại ô Âu Châu ). Đất
đai được sung dụng cho dân lao động Việt Nam làm nông nghiệp có diện tích đủ tiếp nhận một số dân gấp 5 lần dân số đưông thời ( gần 11.000 ha ).
Cuối
cùng, đồ án cố gắng đánh dấu đặc tính riêng của Đà Lạt: Trạm nghỉ mát
trên cao; Thành phố Nghỉ dưỡng; Thành phố Trường học; Trung tâm Tuyển
chọn Huấn luyện thanh niên; Trung tâm Văn hoá tinh thần …
Một khu bệnh viện được dự trù ở Tây Nam thành phố để đảm đương nhiệm vụ phục vụ cho yêu cầu lúc
bấy giờ. Các trường học được phân đều trong thành phố tùy theo điều
kiện thích hợp. Những cơ sở chính có đủ đất để phát triển. Những không
gian mới đã được dành cho những trường học trong tương lai. Một khu thể
thao với khoáng địa rộng lớn được chỉnh trang dành cho sân vận động, sân
Golf, sân thể thao, sân chơi các loại... Một nơi cắm trại dành cho
thanh niên được phát triển về phía Tây.
Trung tâm văn hoá được thiết lập ngay ở trung tâm thành phố có thể bao gồm trường Viễn Đông Pháp có cả nhà bảo tàng trong đó.
Cần nói thêm rằng, nỗi ưu tư thường xuyên của nhà thiết kế đô thị là giữ gìn những tầm nhìn viễn cảnh và các cảnh quan đẹp đẽ, tạo
thành nét kiều diễm của thành phố nghỉ mát. Một vùng du lịch rộng lớn
để bảo tồn sinh, thực vật của cao nguyên Lang biang còn nguyên tính chất
hoang sơ như là thời kỳ bác sĩ Yersín nhìn thấy vào năm 1893.
Đồng thời với đồ án chỉnh trang, một chương trình thực
hiện kéo dài 6 năm đã được Toàn quyền chấp nhận. Kể từ năm 1943, thành
phố Đà Lạt nhờ có tổng ngân sách hổ trợ, cộng với nhiệt tình đầy hiểu
biết của cư dân, đã được triển khai thực hiện.
Từ tháng 3, với sự tuyển chọn dân cư Đông Dương, việc phát triển khu nông thôn Việt Nam
được hình thành. Rất nhiều ngôi nhà kiểu truyền thống và nông thôn được
sắp xếp gần các thung lũng màu mỡ, ngay cả trên các ngọn đồi ít gió.
Chương trình áp dụng cho năm 1943 và 1944 đã được nghiên
cứu bởi Tổng thanh tra Công Chánh, bao gồm công tác xây dựng những đại
lộ hay các đường nhánh, các công trình phục vụ lợi ích xã hội và giữ gìn
những khu đất để chuẩn bị xây dựng các công trình sau này, đồng thời
thực hiện sự chỉnh trang theo họa đồ quy hoạch.
Năm 1944 Sở Địa dư được hoàn thành, cứ xá Công chính, Bưu địên, Cư xá Việt Nam… cũng đã xây dựng xong với những ngôi nhà rộng rãi, sáng sủa và đầy đủ tiện nghi.
Hai
con đường quan trọng được xây dựng: một để nối liền khu nhà Ga với đại
lộ Paul Doumer ( đường Trần Hưng Đạo ), và con đường thứ hai phục vụ cho
những thôn ấp mới phát triển về hướng Tây bắc .
Đồ án và sự thực hiện đã bổ sung cho nhau.
Dựa
trên nền tảng đó Đà Lạt được phát triển về mọi phương diện, đạt tới mức
cực thịnh thời Pháp thuộc vào những năm 1944. Lúc đó Đà Lạt như là thủ
đô cùa Đông Dương khi viên Toàn quyền và hầu hết các cơ quan quan trọng
dọn lên trên đây.
Các
cơ sở công cộng được xây cất như Viện mồ côi, Lãnh địa Đức Bà. Về chùa
chiền có chùa Linh Sơn, Linh Quang với nét kiến trúc Á Đông làm phong
phú thêm vẻ đẹp kiến trúc cảnh quan Đà Lạt.
Trong
xây dựng nhà cửa 1945, Đà Lạt đã có trên 1000 biệt thự với muôn vàn
kiểu dáng khác nhau, đa số được thiết lập theo trường phái kiến trúc địa
phương Pháp, sử dụng vật liệu tại chỗ như gạch ngói, đá gỗ… Mỗi biệt
thự đều có sân vườn rộng rãi, nằm thành từng khu vực (cité), tạo nên một
tồng thể duyên dáng rất đặc thù.
Nhà
máy thủy điện Ankroet, công suất 3.000kw bắt đầu hoạt động từ năm 1944.
Đường xá cũng được cải tiến. Đà Lạt lúc đó có khoảng 94 km đường, Đường
từ Prenn lên được mở theo tuyến mới rút ngắn còn gần 10km, thay vì
đường cũ dài 14 km.
Việc
lập ấp trồng rau được chú tâm phát triển với các ấp Hà Đông (1938),
Nghệ Tĩnh ( 1940) , dân số tăng nhanh từ 13.500 người (1940), đến 25.500
người (1945).
Từ
năm 1945, tình hình bất an, giao thông trở ngại. Vào năm 1946, chiến
tranh Việt- Pháp bùng nổ, dân số bị xáo trộn bởi các cuộc tản cư.
Năm 1949, Pháp tuyên bố trao trả độc lập cho Việt Nam, Bảo Đại được đề cử là Hoàng đế, ngày 14/4/1950, Đà Lạt thuộc Hoàng triều Cương thổ, hạn chế sự nhập cư người Việt.
Công việc xây dựng trong giai đoạn này kể như không có kết quả bao nhiêu ngoài một số khu nhà ở và một số trường học.
4/ ĐẶC ĐIỂM QUY HOẠCH VÀ KIẾN TRÚC CẢNH QUAN ĐÔ THỊ TRONG GIAI ĐOẠN TỪ 1954-1975:
Sau
hiệp định Genève (1954), người Pháp ra đi khỏi Việt Nam, đất nước tạm
thời bị chia cắt, Đà Lạt bắt đầu bước phát triển mới với dân số đông
hơn.
a/ Giai đoạn 1954-1963:
Ngô Đình Diệm làm tổng thống, vấn đề chỉnh trang Đà Lạt được đặt biệt
quan tâm Với các điều kiện tự nhiên độc đáo, Đà Lạt được xác định không
còn là nơi nghỉ mát dành riêng cho giới phong lưu, tư sản mà là cho mọi
người dân đến đây để làm ăn sinh sống. Thành phố được định hướng trở
thành thành phô nghỉ mát nổi tiếng, một trung tâm giáo dục lý tưởng từ
trung đến đại học, một nơi huấn luyện quân sự tốt, vùng đất để đào tạo
phát triển tôn giáo cũng như là nơi sản xuất rau hoa đặc sản cung cấp
cho toàn vùng .
Trong
khi chờ đợi thiết lập xong đề án chỉnh trang mới cho Đà Lạt, dồ án
Lagisquet (1943) kèm theo một “ Chương trình địa dịch” đã được dựa theo
để giải quyết nhu cầu xây dựng. ( Điều này để đảm bảo tính liên tục của
quyền tư hữu đất đai, nhà cửa ). Công tác xây cất các cơ sở công cộng
được tính toán trên các phần đất công sản còn lại .Có thể kể đến một số
công trình mới đã được xây dựng trong giai đoạn này như sau :
- Chợ mới Đàlạt và quảng trường trước chợ, Khu Hòa Bình .
- Trường Thần học, trường Võ bị, trường Đại học Quân sự .
- Thao trường , Lữ quán Thanh niên .
- Trung tâm Nghiên cứu Nguyên tử (chỉ ở mức độ nghiên cứu thử nghiệm, không có sản xuất như hiện nay).
Để
giải quyết nhu cầu nhà ở, Nha địa chính đề ra biện pháp cho phép người
dân được khai thác tạm thời những lô đất đã được phân lô thuộc các thôn
ấp. Đồng thời cơ quan Kiến ốc Cục đã xây dựng các căn nhà cho thuê hay
trả góp để đáp ứng phần nào nhà ở cho giới công chức ( Cư xá Công chánh,
Kiến thiết, Bưu điện.. ở đường Hai Bà Trưng, Calmette…). Có thể nói bộ
mặt thành phố Đàlạt đã được bổ sung bằng các công trình dáng dấp hiện
đại độc đáo. Có cái được và có cái cũng chưa hay ! Phải chăng vì đồ án
chưa làm xong hay là vì tình hình bất ổn !.
b ) Giai đoạn từ năm 1963 - 1975 :
Tình hình không ổn định, các tướng lãnh Sàigòn thi nhau tranh giành
quyền lực. Đàlạt ít nhiều chịu tác động các biến cố đó; Nhất là năm
1965, Mỹ trực tiếp đưa quân tham chiếm tại Việt Nam,
tiến hành xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ ý đồ quân sự : Các trung tâm
huấn luyện quân sự, Đồi rada ở Dankia, mở rộng sân bay Camly… Bên cạnh
đó, có nhiều công trình cũng được đầu tư xây dựng:
- Các khách sạn, nhà hàng mọc lên ở khu trung tâm.
- Làng cô nhi SOS, Trung tâm trẻ khuyết tật, trường Lasan, trường Donbosco.
Về xây dựng hồ đập: Hồ Dankia, Đa Thiện 1,2,3 .
- Các dự án đầu tư khai thác “Trung tâm nghỉ mát hồ suối vàng “ bên cạnh dự án cải tạo nguồn nước cho thành phố.
Đáng chú ý vào năm 1967, vấn đề bảo vệ môi sinh của Đàlạt (qua tiến trinh bồi lắng nhanh hồ Xuân Hương ) đã được các học
giả đương thời lên tiếng báo động. Và đến năm 1973, Đề án quy hoạch
chỉnh trang Đàlạt đã được cơ quan chuyên môn lập xong ( đang làm thủ tục
trình duyệt ), có đề ra biện pháp bảo vệ môi sinh ven sông suối ở
Đàlạt, nhất là các lưu vực đổ về Hồ Xuân Hương. Ở các vùng này chỉ được
trồng cây gây rừng chứ không được khai thác trồng rau làm nông nghiệp,
vì đó là tác nhân gây ra vấn đề uế nhiễm và bồi lấp các hồ ở hạ lưu.
Trong
khi đó vấn đề xây cất bất hợp pháp đã xảy ra dưới nhiều hình thức đã
làm mất vẻ mỹ quan của thành phố. Có hai hình thức chủ yếu :
- Một số quan chức có quyền thế trong chính quyền Sài gòn tranh thủ.
- Loại
nhà ổ chuột - 80% xuất hiện sau tết Mậu Thân ( 1968 ) và nhiều nhất vào
cuối năm 1971 do thương phế binh ngụy đòi hỏi, đa số ở ngay khu vực
trung tâm ( đường Nguyễn Chí Thanh, Nguyễn Văn Cừ,Hai Bà Trưng… )
Đồng thời với sự chiếm đất làm nhà cũng có người chiếm đất làm vườn như khu ấp Anh sáng, khu Thao Trường v.v…
Đây là một trong những vấn đề nan giải trong công tác bảo vệ nét đặc thù và vẻ thẩm mỹ của thành phố Đà Lạt.
5 / ĐẶC ĐIỂM QUY HOẠCH VÀ KIẾN TRÚC CẢNH QUAN ĐÔ THỊ TRONG GIAI ĐOẠN TỪ 1975 ĐẾN NAY:
a/ Giai đoạn từ 1975 đến 1985
Từ sau giải phóng, Đàlạt trở thành tỉnh lỵ tỉnh Lâm Đồng, có ranh giới mở rộng từ 69km2 đến 417km2 bao gồm 12 phường và 3 xã. Dân số Đàlạt là 92.810 người.
Công
tác ổn định chính trị, cải tạo xã hội, kinh tế được đặt hàng đầu. Chủ
trương tự túc lương thực và lấy nông nghiệp làm trọng tâm trong thời kỳ
này là bước đi cần thiết ,nên địa giới Đàlạt mở rộng bao gồm các thôn ấp
vùng ven như Xuân Trường, Xuân Thọ, Tà Nung ( 1979 ). Và như vậy cảnh
quan đô thị Đàlạt đã phải chấp nhận vấn đề mâu thuẩn gay gắt giữa cảnh
quan thiên nhiên trống và cảnh quan nông nghiệp. Mặt khác bài học kinh
nghiệm: " Thành phố càng rộng lớn, càng mất vẻ đặc sắc " cũng đã được
đặt ra cho các nhà chuyên môn quan tâm,khi thực hiện nghiên cưú qui
hoạch cho thành phố Đàlạt .
Năm
1977, đoàn Qui hoạch Bộ xây dựng đã được trung ương cử vào để thiết lập
qui hoạch chung cho thành phố Đàlạt. Công trình để lại cho thành phố là
hồ sơ "Sơ phác qui hoạch chung thành phố Đàlạt" bao gồm tài liệu thuyết
minh và các sơ đồ kèm theo.
Sau
đó từ năm 1983, cơ quan chuyên môn địa phương là UBXDCB Tỉnh Lâm Đồng
được giao nhiệm vụ phối hợp với các ban ngành, nghiên cứu tiếp quy hoạch
chung cho Đàlạt với các vấn đề thực tế mới phát sinh .
Đến tháng 3/1985, đoàn cán bộ qui hoạch Trung ương đã tiếp tục đến Đàlạt phối hợp với địa phương để thiết lập “Luận chứng kinh tế kỷ thuật qui hoạch và cải tạo thành phố Đàlạt “.
Trong giai đoạn này các công trình công cộng phục vụ dân sinh quan trọng được đầu tư xây dựng như :
-Hồ Thống Nhất ( Đa Thiện ): 1977
-Hồ Chiến Thắng : 1981
-Nhà máy nước Suối Vàng : 1981 - 1983
-Hồ Tuyền Lâm : 1984.v.v..
Đã
góp phần tăng thêm nhiều cảnh quan hấp dẫn mới cho Đàlạt bên cạnh những
thắng cảnh nồi tiếng cũ như thác Prenn,Cam Ly, Datanla….
Ngoài ra về kiến trúc cũng như xây dựngđược một số công trình đáng kể như: Nghĩa trang liệt sĩ, Cung thiếu nhi…
Các
biệt thự tại Đàlạt, một số được sừ dụng làm cơ quan nên phải cải tạo,
cơi nới cho phù hợp với chức năng mới , một số được bố trí cho nhà tập
thể cho CBCNV với tính cách tạm thời , một số ít để hoang tàn đổ nát .
Còn lại là các công trình nhà ở nhân dân tự xây xuất hiện khắp địa bàn
thành phố. Có thể nói vì quản lý qui hoạch xây dựng còn nhiều lúng túng
nên nhiều khoảng trống của thành phố bị lấn chiếm
, rừng nội ô bị tàn phá nặng nề , nhà tạm bợ nảy nở tràn lan khắp nơi .
Từ khu ổ chuột ở trung tâm thành phố ( Ấp Ánh Sáng, đường Nguyễn Chí
Thanh, đường Nguyễn Văn Cừ,..)cho đến các kiosque mua bán lấn chiếm hè
phố; các nhà gỗ tôle mọc lên vội vã ở bìa rừng, thung lũng , khe suối,
bờ hồ….Diên mạo thành phố bị xuống cấp rõ rệt .
b / Từ năm 1986 đến nay :
Đại
hội thứ IV Đảng CSVN đã mở ra cho đất nước ta và cả Đàlạt chuyển mình
qua thời ky mới của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN .
Ngày 6/6/1986, Hội đồng Bộ trưởng ra quyết định số 67 - HĐBT điều chỉnh địa giới hành chính Đàlạt, gồm 12 phường ,3 xã với dân số gần 170.000 người .
- Quy
hoạch tổng thể thành phố Đàlạt và vùng phụ cận đến năm 2010 do viện quy
hoạch ĐTNT - Bộ Xây dựng lập đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo
quyết định số 620/TTg ngày 27/10/1994.
- Tiếp
theo ngày 24/7/1999 Thủ tướng chính phủ quyết định nâng cấp Đàlạt lên
độ thị loại 2 ( theo quyết định số158/1999/QĐ – TTg ).
Từ
khi quy hoạch chung Đà Lạt được phê duyệt, Chính quyền địa phương đã
cho tiến hành quy hoạch chi tiết các khu chức năng chính của thành phố
như khu trung tâm, các khu nhà ở, quỹ đất xây dựng nhà ở, các khu du
lịch…..Đồng thời hệ thống kỹ thuật hạ tầng cũng được nâng cấp một bước
với các dự án đầu tư về cấp thoát nước, giao thông cải tạo lưới điện,
bưu điện….
Tình
hình phát triển kinh tế xã hội mau lẹ đã tác động ít nhiều đến việc xây
dựng và phát triển thành phố theo qui hoạch được duyệt từ năm 1994.
Trước
tầm nhìn mới theo định hướng QHTT phát triển đô thị cả nước đến năm
2020, Đà Lạt cần được nghiên cứu "Điều chỉnh QHTT Đàlạt và vùng phụ cận
đến năm 2020".
Đến
ngày 27/05/2002 , Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt điều chỉnh quy họach
chung thành phố Đàlạt và vùng phụ cận đến năm 2020 theo quyết định số
409/QĐ - TTg.
Đây
là cơ sở quan trọng để Đàlạt được xây dựng và phát triển có định hướng
xứng danh là thành phố du lịch xinh đẹp và thơ mộng trên cao nguyên .
PHẦN III
NHỮNG BÀI HỌC TỪ QUÁ KHỨ : NHẬN DIỆN NÉT ĐẶC THÙ
 |
Môi
trường thiên nhiên cuà Đà Lạt, vốn là một vùng cảnh quan tự nhiên miền
cao nguyên xinh đẹp với khí hậu ôn hòa mát mẻ quanh năm, đã tạo dựng nên
khung sườn chính cho những nét đặc thù của thành phố. Những công trình
sáng tạo của con người đã in dấu nhẹ nhàng, rón rén vào cảnh quan tư
nhiên hợp thành cảnh quan đô thị Đà Lạt đặc sắc và độc đáo.
Trong
công tác xây dựng và phát triển thành phố Đà Lạt, vấn đề quan trọng
xuyên suốt là cố gắng bảo vệ, tôn tạo cảnh quan đặc sắc của Đà Lạt.
Có thể nêu ra những yếu tố chính tạo nên nững cảnh quan đặc thù của Đà Lạt là các đặc điểm:
- Địa hình nhấp nhô mềm mại của cao nguyên .
- Không gian mặt nước của các suối hồ .
- Không gian kiến trúc , di sản kiến trúc Pháp .
- Nền xanh phong cảnh của rừng thông , thảm cỏ .
A. YẾU TỐ ĐỊA HÌNH :
Địa
hình Đàlạt là yếu tố căn bản , đặc trưng , chia cắt không gian thành
những khu vực riêng biệt , rõ nét, tạo nên những lớp cảnh quan đa dạng (
trong việc xây dựng thành phố trước đây , người ta đã tôn trọng nguyên
tắc bảo vệ địa hình tự nhiên . Việc áp dụng biện pháp san nền để biến
đổi địa hình dốc thành những bãi bằng đã không được phép áp dụng ).
Địa
hình Đàlạt với đặc điểm uyển chuyển , mềm mại dẫn dắt tầm nhìn hướng về
dãy núi LangBiang tạo thành một nền phong cảnh rất đặc thù.Núi
LangBiang chính là điểm mốc cảnh quan ( Landmark ) của bức tranh tổng
thể thành phố Đà Lạt , mà thiên nhiên đã ưu ái riêng tặng cho nơi này .
Các
đỉnh đồi cao có tầm nhìn đẹp được chọn lựa để xây dựng những công trình
tôn giáo , dinh thự uy nghiêm và trang trọng. Có thể kể đế :
- Dinh 1 : Cao độ 1550 ở phía Đông thành phố
- Dinh 2 : cao độ 1539,5 ở phía Nam thành phố, có tầm nhìn thẳng về Hồ Xuân Hương, đồi cù về núi LangBiang .
- Dinh 3 : cao độ 1539 phía Tây Nam thành phố
- Đồi Ngọc Hoàng cao độ 1.551m .
- Dinh Tỉnh trưởng cao độ 1532 án ngữ ngay trung tâm thành phố gần chợ Đàlạt .
- Tu viện dòng Chúa cứu thế : cao độ 1548 ở phía Tây Bắc thành phố ( nay là Phân Viện Khoa Học VN )
- Nhà thờ Mai Anh ( Domain de Marie ).
- Trường Lycée Yersin ( Cao đẳng Sư Phạm )
Với diện tích rộng lớn ôm trọn cả một ngọn đồi , các công trình trên là cả một quần thể kiến trúc hài hòa khép mình với thiên nhiên , ẩn hiện trong rừng thông xanh , chấm phá thêm trong bức tranh toàn cảnh.
Các trung tâm công cộng , hành chánh , văn hóa , giáo dục , du lịch , thương mại… được bố trí xây
dựng trên những ngọn đồi hay những mặt bằng rộng rãi và bằng phẳng nhằm
xây dựng hệ thống giao thông dễ dàng thuận lợi với những đại lộ lớn ,
thẳng và ít dốc ( như trục đường Trần Phú, Trần
Hưng Đạo, Hùng Vương , khu Hòa Bình , Chi Lăng , Phan Đình Phùng , ... )
. Ngoài ra do không phải cải tạo địa hình nên các trung tâm này mặc dù
chiếm những không gian lớn cũng không làm thay đổi các đường cong tự nhiên của địa thế
Trước
đây việc xây dựng các khu biệt thự rất được chú trọng do sự hòa nhập
hoàn toàn của công trình kiến trúc vào thiên nhiên, với địa hình được
giữ hầu như nguyên vẹn , ngưòi ta đã sắp xếp các tòa biệt thự theo sát đường đồng mức để bám lấy địa hình mà không phải phá hủy nó . Do thiên nhiên là bức nền và không gian chính của cảnh quan nên người ta đã khống chế phạm vi xây dựng với mật độ rất thấp so với diện tích phân lô rất lớn .
Loại công trình
|
Diện tích phân lô
|
Mật độ xây dựng
|
Biệt thự loại A :
|
> 2.000m2
|
<>
|
Biệt thự loại B :
|
> 1.500m2
|
<>
|
Biệt thự loại C :
|
> 1.000m2
|
<>
|
Biệt thự loại D :
|
> 800m2
|
<>
|
Biệt thự loại E :
|
> 200 - 500m2
|
<>
|
Biệt thự loại F,G :
|
> 80 - 100m2
|
<>
|
Các
khu vực đất thấp dưới các thung lũng lớn , ở khuất và xa trung tâm
thành phố,được bố trí cho khu vực dân cư làm nông nghiệp . Đất đai được
phân lô đủ lớn để sản xuất và dựng nhà . Do đó tính chất thành phố vườn
vẫn được tìm thấy tại khu vực này . ( Ấp Hà Đông , Nghệ Tĩnh , Đa Thiện ,
Thái Phiên , Nam Hồ , Trại Hầm , Trại Mát , Thánh Mẫu ,…) . Do đặc tính
của việc sản xuất nông nghiệp , người dân cần thửa vườn rộng và phẳng
để tưới tiêu và chăm bón nên cải tạo địa hình dốc thành những thửa đất
dạng bậc cấp đi từ các thung lũng lên các sườn đồi bao quanh .Trong
chừng mực , việc cải tạo dưới các thung lũng thấp không ảnh hưởng nhiều
đến cảnh quan , nhưng nó đã thật sự trở thành một hiểm họa to lớn một
khi đã phát triển không kiểm soát được trong tầm nhìn của cảnh quan
chính và lan tràn vào khu vực các suối lớn chính ,
dẫn đến sự bồi lắng nhanh chóng của các hồ ( Do việc này mà ngày nay Hồ
Mê Linh , Hồ Vạn KIếp , đã hoàn toàn mất dạng ).
Trong
chương trình sử dụng đất từ năm 1942 để giải quyết việc di dân của
người Việt, người ta đã thực hiện ý định bố trí khu ngoại ô của thành
phố cho dân cư lao động, sản xuất nông nghiệp, khu vực này trước đây
được kiểm soát chặt chẽ trong một ranh giới nhất định. Nhiều vùng đất
rộng lớn phía Bắc được dành riêng để bảo tồn rừng cảnh quan, phục vụ săn
bắn, ngoạn cảnh và du lịch . Nhiều khoảng trống khác dành cho khu thể
thao, cắm trại, công viên hay bất kiến tạo . Tổng cộng diện tích các
vùng đất nêu trên lên đến 10.000 hectares - chiếm 60% diện tích thành phố - và nhằm giữ gìn những giá trị tự nhiên của thắng cảnh Đàlạt, chống lại việc khai phá thiên nhiên thái quá của con người .
Trong
một khoảng không gian rộng hình rẻ quạt về phía Bắc của thành phố , các
quả đồi đẹp và hoang sơ từ hồ Xuân Hương đến tận rặng núi Langbiang đã
được giữ gìn để du khách thưởng ngoạn trọn vẹn vẻ đẹp hùng vĩ của cao
nguyên.
Một
vài công trình quốc gia như Trung tâm Nghiên cứu Nguyên tử , Giáo hoàng
học viện , Trường Đại Học Đàlạt … hình thành trong thập niên 1950 -
1960 trên những quả đồi có độ cao trung bình , thấp thoáng giữa những
rặng thông đã tô điểm thêm bức tranh phong cảnh tĩnh mịch bằng những nét
chấm phá sinh động .
B. YẾU TỐ MẶT NƯỚC :
Đà Lạt có nhiều suối nhỏ và dòng suối quan trọng nhất chảy qua là dòng Camly. Việc sắp xếp thành phố đã được thực hiện phần lớn dọc hai bờ con suối này. Từ năm
1900, kỹ sư Rousselle đã có ý nghĩ tạo lập một hồ nước, hồ Xuân Hương
đã được thành hình một phần vào năm 1919 khi đắp xong đập thứ nhất. Năm
1923, hồ được mở rộng và đến năm 1935 thì hoàn chỉnh như ngày nay ( sau
khi xây xong đập Cầu Ông Đạo và loại bỏ các đập cũ bị bể vỡ).
Từ
đó đến nay , việc tạo thêm các hồ nước nhân tạo đã gia tăng đều đặn và
gắn liền với lịch sử phát triển của thành phố và là những công trình kỹ
thuật có giá trị nhất nối liền con người với thiên nhiên . Công trình hồ
nước nhân tạo vừa đem lại nguồn nước uống, nước tưới cho cư dân , vừa
tô điểm thêm nét đẹp thanh lịch cho cảnh quan hoang sơ, và là trung tâm
bố cục để sắp xếp các phân khu chức năng của thành phố .
Dù
không được thực hiện trọn vẹn, nhưng KTS E. Hébrard đã có công đầu khi
đề xuất quy hoạch thành phố Đà Lạt xung quanh một chuỗi hồ nhân tạo (năm
1923 ). Sáng kiến này vừa làm tăng vẻ đẹp của phong cảnh, vừa làm tăng
giá trị của vùng đất nghỉ dưỡng đã sẵn có nhiều tiềm năng phát triển.
Theo đề xuất đầy ý nghĩa và thú vị này thì mỗi hồ nước nhân tạo là một
trung tâm của một phân khu chức năng. Theo dòng Camly, kể từ thượng lưu
sẽ gồm:
- Hồ
Than Thở: ở đầu nguồn, vừa cung cấp nước uống vừa là hồ cảnh đã cùng
các đồi thông chung quanh tạo thành bức tranh hữu tình và nổi tiếng.
- Một hồ nước trung bình dự kiến giũa khu Chi Lăng và Thái Phiên là tâm điểm của Trung tâm Hành chánh Trung ương .
- Hai hồ nước nhỏ dự kiến ở khu vực trường học ở phía Nam và trại lính ở phía Bắc .
- Hồ
Xuân Hương: rộng lớn nhất và tồn tại đến ngày nay, là bố cục của một
công viên Trung tâm. Các khách sạn du lịch và khu giải trí được bố trí ở
phía Nam, vườn hoa, sân Goft và khu dự kiến này đã được tổ chức theo đồ
án của E. Hébrard và hầu như không có sự thay đổi nào đáng kể cho tới
ngày nay, ngoại trừ việc dự kiến xây dựng biệt thự đã không được thực
hiện do người ta e ngại sẽ làm hủy hoại tầm nhìn phong cảnh tuyệt đẹp về phía núi Langbiang .
- Hồ nước cuối cùng được dự kiến trước khi dòng suối đến thác là nhân của khu nhà ở cấp thấp này của người Việt .
Đến nay tại Trung tâm thành phố Đà Lạt đã xây dựng được 8 hồ lớn, nhỏ với:
- Tổng diện tích lưu vực là : 50 km2 ( TDTLV ).
- Tổng diện tích mặt nước là : 121 ha (TDTMN )
- Tổng dung tích hồ là : 6,16 triệu m3 nước ( TDTH )
(
Không kể đến hai hồ đã bị bồi lắng hoàn toàn là Vạn Kiếp và Mê Linh).
Nếu tính các hồ thuộc vùng phụ cận mà quan trọng nhất là các hồ : Dankia , Suối Vàng , Tuyền Lâm thì TDTLV là 100 km2 , TDTMN là : 756 ha , TDTH là : 18,24 triệu m2 nước .
Như
vậy tỷ lệ của diện tích mặt nước so tổng diện tích đất của cao nguyên
là khoảng 4% , một tỷ lệ khá cao nếu so sánh với những thành phố khác .
Ngoài
công năng cung cấp nước uống cho cư dân thành phố, điều hòa nước tưới
cho nhân dân, suối và hồ nước là trung tâm của các thắng cảnh : Không
cảnh đẹp nào của Đàlạt mà thiếu vắng hình ảnh
phẳng lặng của mặt nước . Nó phản chiếu cảnh vật làm tăng chiều cao
không gian , tạo bầu không khí trong lành và cảm giác thanh bình cho du
khách .
- Hồ
Xuân Hương là bố cục chính của vùng trung tâm , nơi quần tụ của công
trình khách sạn , công trình công cộng , khu thể thao , nhà Thủy Tạ của
bờ phía Nam
. Nhờ khoảng trống của hồ đã tạo được tầm nhìn gắn bó với bờ đối diện
là vùng đồi và các chòm thông xanh được giữ gìn như một công viên thiên
nhiên dưới chân rặng núi Langbiang . Do địa hình
khu vực lồi lõm , có đường vòng trên bờ quanh co ẩn khuất sau những rặng
cây đã tạo nên cảm giác thú vị cho người xem và làm cho mặt hồ như rộng
lớn hơn .
- Nhà
Thủy Tạ ( La Grenouillère ) có hình dạng tựa một chú ếch , kiến trúc
với mặt đứng chỉ gồm những nét thẳng dứt khoát và thanh mảnh , được quét
màu vôi trắng như nổi lên những màu xanh của quang cảnh thiên nhiên ,
đó là điển nhấn không thể thiếu được tạo thêm sự duyên dáng cho mặt hồ .
Trong đồ án năm 1943 của KTS J.Lagisquet , người ta đã dự trù bố trí một công viên dạng bậc cấp từ Biệt điện số 2
đến Hồ Xuân Hương bao gồm những vườn hoa , cây cảnh , bể và thác phun
nước và các lối đi cho người thưởng ngoạn ( muốn thực hiện được phải cắt
bỏ đoạn đường Trần Hưng Đạo trước Dinh 2 và chuyển tuyến qua đường Khơi
nghĩa Bắc sơn ngày nay ) . Dự án này nếu thực hiện , được kiến trúc
nguy nga của dinh thự , có cây cảnh và vườn hoa rực rỡ trải dài từ trên
đồi cao đến mặt hồ .
C. KHÔNG GIAN KIẾN TRÚC VÀ CÔNG TRÌNH KIẾN TRÚC :
1- KHÔNG GIAN KIẾN TRÚC :
- Đối
với địa hình bằng phẳng , việc quy hoạch ô bàn cờ là giải pháp tốt khi
sử dụng và tiện lợi về mọi phương diện . Để tạo cảm giác thẩm mỹ , người
ta phải dùng đến các biện pháp : Đắp đất tạo đồi , đào hồ tạo mặt nước ,
mở các mặt hồ để tạo thành các không gian biến động .
- Thành phố Đàlạt có địa hình uốn lượn ,uyển chuyển mềm mại,cộng với việc tổ chức hệ thống giao thông hình mạng nhện ,đã tạo thành những không gian linh động , biến đổi không ngừng .
- Đi
trên đường Trần Hưng Đạo , giữa rừng thông cao vút của Dinh 2 , bất ngờ
chợt nhìn qua phía bên kia , cả một khoảng không gian kỳ ảo bỗng hiện
ra dãy Langbiang xanh thẫm làm nền cho toàn cảnh
bức tranh , Đồi Cù ẩn hiiện nhấp nhô giữa những thân thông thẳng tắp soi
bóng xuống mặt hồ Xuân Hương phẳng lặng . Chỉ có Đàlạt mới có được
những bức tranh hoành tráng với đầy đủ sắc độ , không gian xa mà gần như
vậy .
- Ở mọi nơi trong thành phố người ta đều thấy được đỉnh tháp chuông của nhà thờ Chánh Tòa . Chỉ cần mấy bước chân tìm đến , qua khỏi khúc quanh của đường Lê Đại Hành , thật bất ngờ ngay trước mắt là
một công trình trang nghiêm cao vút , sừng sững hiện ra trước mặt . Sau
sự ngạc nhiên chính là cảm giác thành kính ngưỡng mộ đối với công trình
kiến trúc đặc sắc này . Để tạo cảm giác trang nghiêm , ngoài hình dáng
kiến trúc đối xứng tuyệt đối theo đúng bút pháp chủ nghĩa kiến trúc cổ
điển Pháp , công trình bị chặn lại bằng một đảo giao thông trước mặt ,
tránh cho người đi đường đâm trực tiếp vào cổng nhà thờ .
- Bước
chân đến thành phố , ngay từ cửa ngỏ , tại bến xe lớn ta có một cái
nhìn bao quát về toàn bộ thành phố từng lớp nhà xếp nhau và tràn xuống
thung lũng , ẩn hiện trong màu xanh của cây và sương khói cao nguyên ;
nếu về đêm , thì bầu trời dường như thấp xuống dưới chân du khách với
muôn ngàn ánh sao ẩn hiện . Với thành phố đồng bằng , điều này chỉ thấy
được nếu đi từ máy bay .
2. CÔNG TRÌNH KIẾN TRÚC :
Nói
đến cảnh quan đô thị Đàlạt , không thể không nói đến công trình kiến
trúc . Công trình kiến trúc chính là tác phẩm hoàn toàn do con người tạo
ra, được đặt trong môi trường tự nhiên . Đặc điểm của các công trình
kiến trúc tiêu biểu của thành phố Đàlạt là dựa vào thiên nhiên có sẵn ,
tạo một công trình có dáng dấp như là một sản phẩm của tự nhiên, hơn là
cải tạo tự nhiên cho phù hợp với công trình .
2 .1 ) Kiến trúc dinh thự :
Đàlạt
có một số dinh thự lớn như Dinh 1 - 2 - 3 . Đây chính là những ngôi nhà
để ở được xây dựng dạng cung điện dành cho các nguyên thủ Quốc gia .
Đặc
điểm của các Dinh thự này nằm trên dỉnh đồi cao - Là những điểm nhìn
chính của khu vực , khống chế toàn bộ khu vực chung quanh nó , thường
gắn liền với khu vườn lớn bên cạnh làm nền cho công trình và làm nơi săn
bắn và dạo chơi ( Vườn Thượng uyển ) .
a ) Dinh 1 ( Concession De Bourgery ) :
Là một hệ thống công trình rất lớn . Diện tích đất hơn 60 ha , ngôi nhà chính là một toà nhà một hầm , một trệt , một lầu , mái lợp ngói đỏ , hình thức mang dáng dấp kiến trúc Pháp và
Châu Âu đầu thế kỷ XIX . Lối vào công trình được trồng hai hàng cây cao
có thân trắng xốp nổi bật trong nền rừng thông thẫm . Cối con đường là
một đảo hoa xoay hướng đến công trình chính , mặt bằng công trình gần
đối xứng với lối vào ở giũa hệ thống cầu thang , hành lang giữa ra hai
bên, trên mặt bằng đơn giản đó được dựng lên một mặt đứng khá cầu kỳ vói
các hệ mái lệch nhau , cửa sổ mái , cửa kính chia ô nhỏ , gờ chỉ auvent
,consol … được xử lý rất chi tiết , công phu nhưng thuộc về một quan
điểm thẩm mỹ sau đó sẽ thay đổi rất nhanh .
Đây
là một công trình tiêu biểu cho các biệt thự kiểu kiến trúc cổ điển
trước thế kỷ 20 ở Pháp . Với hai điểm là mặt bằng rất đơn giản , chủ yếu
xử lý chi tiết ở mặt đứng .
Tòa
nhà nhà này gắn liền với một số biệt thự lớn khác ( Nhà Cận vệ quân ,
ngự lâm quân , các nhà phục vụ …) tạo thành một tổng thể hoàn chỉnh như
một dinh cơ kiểu Châu âu trước thế kỷ 20 .
b ) Dinh 2 và Dinh 3 :
Khác
với những trường phái học viện của công trình trên , Dinh 2 và Dinh 3
là những công trình được ảnh hưởng của trào lưu cách tân kiến trúc ở
Châu âu lúc bấy giờ ( 1920 - 19230 ). Lúc này kiến trúc đã bắt đầu phi
đối xứng và đi vào yếu tố hình khối tự do .
Đây
là những công trình đồ sộ , mái bằng , hình khối , bố cục cân đối nhưng
không đối xứng , có cùng một thời điểm xây dựng 1933 - 1938 và cùng một
bút pháp giống nhau .Mặt bằng được bố cục tương đối hiện đại , toàn bộ
làm việc dành cho làm việc và tiếp khách gắn với các tiểu cảnh kiến trúc
. Ở đây không gian kiến trúc bên trong và bên ngoài đã bắt đầu hòa lẫn
vào nhau bằng các lối đi lớn và cửa sổ kính hoặc sân vườn có một trụ cột
bao chung quanh tạo thành những không gian chuyển tiếp .
Toàn bộ phần lầu , được dành cho sinh hoạt gia đình .
Hai
công trình này đều có sảnh lớn vươn ra khi làm mái che khi xe đỗ . Đây
là dạng kiến trúc mới so với thời điểm xây dựng , tạo sự uy nghi bề thế
cho công trình .
Hình
thức kiến trúc ở hai công trình này cũng bắt đầu khác , chủ yếu đi vào
bố cục hình khối chứ ít đi vào chi tiết . Mặt bằng đã linh động hơn tạo
thành những mảng hình khối lớn và tạo bóng rất hiệu quả khi có ánh sáng
mặt trời chiếu vào .
2.2 / Kiến trúc biệt thự :
a ) Biệt thự tiêu chuẩn cao :
- Là
loại hình kiến trúc nhà ở dành cho tầng lớp quan lại hay tư sản. Kiểu
kiến trúc này khá phổ biến ở khu biệt thự Trần Hưng Đạo, Hùng Vương , Lê
Hồng Phong , Lê Lai , Nguyễn Du ...
Cũng
như dinh thự , các biệt thự này được phân làm hai loại: Loại theo trào
lưu cổ điển được xây cất rất sớm với bố cục mặt bằng đơn giản , thường
đi sâu vào các chi tiết mặt đứng. Loại thứ hai bố cục mặt bằng tự do và
linh động tùy theo địa hình , chức năng sử dụn , chủ yếu tạo thành khối
công trình.
Thông thường, các biệt thự này nằm xa trục đường chính từ 10m trở lên , có hay không có tầng hầm tùy theo địa hình. Có nền cao
, tam cấp lên nhiều bậc . Các biệt thự này có thành phần chức năng rất
đầy đu. Tầng trệt có sảnh và phòng khách lớn , độ cao phòng có khi đến
6m . Phòng ăn và sinh hoạt gắn liền với các phòng phụ. Tầng trên là các
phòng ngủ có hệ thống vệ sinh riêng và có một phòng sinh hoạt gia đình
riêng. Terrace ở loại nhà này rất phát triển . Các cầu thang đều cầu kỳ và chiếm diện tích lớn .
Về hình thức, biệt thự thường có hai kiểu cách.
- Nhà
mái ngói có độ dốc lớn , mặt bằng đơn giản có nguồn gốc từ những kiến
trúc miền Bắc nước Pháp, Miền Bertagne, Normandie – Kiểu kiến trúc xứ
lạnh, loại này xây dựng trước tiên .
- Nhà mái ngói hoặc mái bằng, mặt bằng tự do giống kiểu kiến trúc miền Nam
nước Pháp, miền Địa Trung Hải, đã bắt đầu ảnh hưởng của kiến trúc hiện
đại. Loại này được xây dựng sau và phát triển cho đến nay .
Sức
biểu hiện của loại biệt thự trước được thể hiện ở cách xử lý chi tiết
mái, cầu thang và chi tiết trang trí trên cửa sổ, cửa đi. Đặc biệt những
hoa văn ở những vòm cuốn giả trên cửa có chất lượng nghệ thuật cao .
Ở
loại sau thường đi vào nghệ thuật, bố cục hình khối và xử lý sân vườn
chung quanh. Ở đây, không gian ở và môi trường với những tính chất khác
nhau của nó đã được xử lý bằng một không gian trung gian, tạo thành một
hệ thống không gian liên hoàn, liên tục có tác dụng thiết lập sự hài hòa
về mặt thẩm mỹ, tâm lý, vừa có chức năng về mặt sử dụng, điều hòa các
hoạt động sống và các mối quan hệ hữu cơ giữa con người và tự nhiên .
b ) Biệt thự hạng vừa và các nhà biệt lập có sân vườn :
Đây
là loại công trình nằm rải rác trong toàn thành phố. Có mặt bằng đơn
giản, thường nhà lợp ngói, tường vôi, có sân vườn chung quanh. Loại hình
này rất phát triển dành cho các công chức và những người dân bình
thường muốn sống yên tĩnh. Thường vườn chung quanh được trồng hoa và cây
cảnh, tạo cảm giác toàn thành phố là một vườn hoa lớn.
c ) Kiến trúc trường học :
Phần
lớn các ngôi trường lớn ở thành phố Đàlạt đều có phong cách kiến trúc
tương đối giống nhau. Mặt bằng ổn định gồm các dãy lớp học, một hoặc hai
tầng. Đa số đều lợp mái ngói và consol gỗ , những chi tiết gia công rất
kỹ đỡ mái ngói vươn ra khỏi mặt tường .
Đặc
biệt, trường Cao đẳng sư phạm là một tiêu biểu cho kiến trúc Pháp những
năm 1930-1940. Ở đây mặt bằng vẫn bị khống chế bởi chủ nghĩa cổ điển,
tuy nhiên nó đã thoát ra bằng cách tự uốn mình thành một đường cong mềm
mại ôm lấy một khoảng sân trong rất lớn. Và đỉnh tháp chuông vươn cao
nhìn xuống mặt Hồ Xuân Hương là một điểm nhấn không quên được .
d) Kiến trúc công sở và một số công trình công cộng :
Đại
bộ phận các công sở ở thành phố Đàlạt đều là những biệt thự lớn. Các
công sở hành chính thường có hình thức kiến trúc đối xứng nghiêm trang,
mặt bằng không phức tạp, mặt đứng được xử lý chi tiết cầu kỳ.
- Nha
Địa Dư : ( hiện nay là Cục bản đồ ) là công trình kiến trúc đồ sồ hình
khối vuông vức với hành lang giữa và hai dãy phòng hai bên. Chính giữa
nhà là khối cầu thang và tiền sảnh . Trên mặt bằng đơn giản này, khối
công trình ba tầng được dựng lên trông rất đồ sộ với mái ngói, các chi
tiết cửa, gờ chỉ và mặt tường gạch đá tạo một cảm giác uy nghi, quyền
lực .
- Nằm
bên cạnh Đồi Cù, hoàn toàn chìm trong cây xanh, Giáo Hoàng Học Viện Pio
X là một công trình kiến trúc đẹp của thành phố Đàlạt . Chính ở đây ,
kiến trúc đã giải quyết mối tương quan giữa con người và tự nhiên bằng
một giải pháp tương đối êm đẹp . để có chỗ cho hàng trăm người vừa ăn ,
vừa ở , vừa học tập , trên một diện tích không lớn ở trung tâm thành phố
. KTS.Tô Công Văn đã giải quyết một khối nhà bốn tầng và một khối nhà
phụ hai tầng bên cạnh . Toàn bộ diện tích còn lại , hơn 80% là công viên
cây xanh , sân tập thể thao , đường giao thông và đường đi dạo . ở đây ,
nhu cầu ăn ở của con người đã được giải quyết đầy đủ , các tiện nghi
còn lại , cây cỏ , đường đi dạo , nơi giải trí , sân chơi chung và cho
từng tầng đều đạt yêu cầu cao và là chung cho cho tất cả các thành viên .
e ) Kiến trúc nhà ở :
e.1 / Nhà ở có vườn :
Là
dạng kiến trúc phổ biến trong địa bàn thành phố Đàlạt . Trước năm 1963 ,
tất cả đều được mái ngói hoặc Fibro sơn màu. Gắn liền với nhà là vườn
tược , nơi tạo ra nguồn sống cho người dân . Ơ đây , nhà ở kết hợp với
sản xuất các loại hoa và rau quả của Đàlạt . Loại hình này chiếm đại bộ
phận đất đai của thành phố . Hiện nay nhà lợp mái tôn phát triển mạnh , đã làm mất đi nét đẹp của Đàlạt .
e.2 / Nhà phố :
- Kiến
trúc nhà phố thời Pháp chỉ nằm trên các trục lộ thương mại dành cho
tầng lớp thị dân người Việt buôn bán . Ơ thời kỳ này , tất cả đều bị
buộc phải làm mái dốc và mật độ xây dựng tối đa không được lớn hơn 80%
diện tích đất.Phần còn lại chính là các Patio để trồng cây xanh lấy ánh
sáng , xử lý thông thoáng vệ sinh . Hệ thống Patio này tạo thành những
điểm xanh trong khu ở , đưa thiên nhiên vào nhà , lấy ánh sáng và cũng
là một hệ thống thông gió tự nhiên làm môi trường sống trong lành hơn .
- Hiện
nay , đa phần nhà phố đều xây dựng hết toàn bộ lô đất vì áp lực của giá
trị sử dụng đất nên các khu phố chỉ có điều kiện vệ sinh rất tối thiểu .
f ) Kiến trúc một vài trục đường tiêu biểu :
f.1 / Trục biệt thự :
Mỗi
một biệt thự là một đóa hoa kiến trúc xinh đẹp và thành phố Đàlạt là
một vườn hoa lớn với những trục đường biệt thự muôn hình muôn vẻ.
Trên
trục đường chính của thành phố từ Trần hưng Đạo đến Hùng Vương, chúng
ta rất ít khi tìm thấy hai biệt thự giống nhau, cũng mái ngói, cũng
tường gạch nhưng mỗi biệt thự mang một dáng vẻ riêng, nói lên được quê
hương tính cac1h từng chủ nhân ông thời Pháp. Với tinh thần hoài niệm,
nhớ về nơi chôn nhau cắt rốn, các người Pháp đã xây dựng ở đây những
ngôi biệt thự mang dáng dấp vùng quê mình tại Pháp. Các biệt thự này nằm
rất xa đường, hầu như tấc cả là mái ngói. Thông
thường màu đỏ và màu xanh là hai màu tương phản trên pallet màu, rất ít
khi hai màu này được xếp sát nhau. Tuy nhiên trên thực tế, trên trục
đường này hay nói chung trên toàn thành phố, màu đỏ củangói và màu xanh
của cây qua một khoảng cách không gian nhất định lại tự hoà nhập với
nhau và tạo thành những điểm ấm áp trong bức tranh xanh thẳm của nền
rừng thông. Diện tích xây dựng của các trục biệt thự này thường không
quá 20% đất. Phần còn lại chính là phần rừng thông có sẵn được giữ lại
làm vườn dạo và cây xanh công trình. Chính tỷ lệ khống chày, đã tạo được
một nét rất riêng cho các khu vực biệt thự Đàlạt.
f.2 / Trục nhà ở:
Yếu
tố địa hình ảnh hưởng rất lớn đến việc xây dựng các khu vực nhà ở trước
đây, việc xây dựng phá vỡ địa hình tự nhiên là một điều nghiêm cấm. Tuy
nhiên, trước áp lực của giá trị đất trung tâm, càng ngày các khu phố
Đàlạt càng giống đồng bằng với các dãy nhà sát nhau và ngay với mặt
đường giao thông đắp và đào đất ở các địa hình dốc. Để đảm bảo vẽ đẹp tự
nhiên của địa hình đồi núi, thành phố chúng ta có nhiều con đường xử lý
được bằng những biện pháp kiến trúc đơn giản. Các trục đường Hai Bà
Trưng, Hoàng Diệu, Trần Bình Trọng, Yết Kiêu... tất cả các công trình
kiến trúc đều có những khoảng lùi nhất định. Từ lộ giới chủ nhà đã được
rào, tuy nhiên mép công trình bao giờ cũng có một khoảng cách nhất định
với hàng rào tùy theo độ dốc của địa hình, chính khoảng lùi này đã đảm
bảo cho việc đi lại được dễ dàng, cũng như tạo một khoảng vườn hoa trước
mỗi công trình.
g / Kiến trúc một khu dân cư ngoại thành:
Có
thể tham khảo hình thức dân cư đặc trưng của Đàlạt tại khu vực ấp Hà
Đông – Nam Hồ, ở đây nhà ở mang tính chất nhà vườn, diệc tích mỗi nhà từ
1500m2 – 3000m2. Khoảng 1000m2 – 2000m2 đất dành cho nhà, công trình phụ và lối đi, còn lại là vườn cây ăn quả và rau hoa Đàlạt.
Kiến
trúc từng công trình có thể chưa đẹp, vì lý do kinh tế cũng như trình
độ thẩm mỹ. Tuy nhiên nhìn toàn cảnh, đây chính là một bức tranh phong
cảnh đặc sắc.
Có
thể nhìn thấy rõ từ trên quốc lộ 20 toàn bộ thôn ấp nằm dưới thung
lũng, vào một buổi chiều nào mờ mờ sương khói, những ngôi nhà xinh xinh
bé bé bên cạnh vườn cây ăn quả che khuất một phần, phần đất trồng rau
bậc thang chạy dài thật ngoạn mục xuống con suối nhỏ bên dưới, những hồ
chứa nước, những cụm khói bếp gợi nhớ bữa cơm chiều đầm ấm.
Ta
có thể hình dung ra tất cả các thung lũng ven Đàlạt, nơi có thể quy
hoạch cho dân làm vườn, các ngôi nhà tường vàng vôi đỏ ẩn mình dưới
những vườn cây ăn trái và bên dưới là những vườn rau, nơi người nông dân
sản xuất để tự nuôi sống mình.
Việc
thành lập các thôn ấp như trên hiện nay là một định hướng để giải quyết
cho việc gia tăng dân số cho thành phố Đàlạt. Tuy nhiên cũng cần đặt
nặng vấn đề về mặt quản lý, vì bản thân các thung lũng này chính là
những tầm nhìn rộng nhất.
3. Công viên cây xanh thành phố:
Dù
cho có bao nhiêu lời than phiền về xuống cấp đi chăng nữa thì thành phố
Đàlạt hiện nay, nhìn một cách tổng thể vẫn là một công viên khổng lồ
với rừng thông bạt ngàn bao phủ. Có thể trong một không gian hẹp, ta sẽ
thấy đường sá lầy lội, nhà cửa xây dựng hỗn độn... Nhưng bất cứ nơi nào
trong thành phố ta cũng hưởng được không khí mát lạnh và thơm mùi nhựa
thông, đâu cũng thấy màu xanh cây lá, ngàn vạn sắc màu rực rỡ của hoa
quả vùng cao. Ỡ trong thành phố công viên khổng lồ đó, ta sẽ tìm thấy
khá nhiều công viên thuần túy, nơi giúp con người được nghĩ ngơi và tìm
về với thiên nhiên.
- Công viên hoa hay vườn hoa Bích câu là một cái tên phảng phất màu sắc thần thoại Việt Nam
là nơi tập trung hầu hết các hương sắc của cây cảnh, hoa Đàlạt. Ơ đây,
ta có thể tìm thấy những loài hoa chỉ mọc ở vùng ôn đới như: Forget me
not, Pensée, Lys, Glaeuils... Hay các
loài cây cảnh núi như Tùng, Bách... Chỉ đáng tiếc công viên của một
thành phố hoa như Đàlạt nhưng chỉ có một chức năng duy nhất là nơi dạo
cảnh, chụp hình kỷ niệm. Hy vọng rằng, trong tương lai không xa vườn hoa
thành phố cũng sẽ là một trung tâm nghĩ ngơi, giải trí lớn và là một
nơi nghiên cứu khoa học phát triển các loại hoa, cây kiểng xứng với
Đàlạt.
- Các
thắng cảnh như Hồ Đa Thiện, Thung lũng Tình yêu, Hồ Than Thở, thác Cam
Ly, Datanla, Prenn, Tuyền Lâm … hiện nay đang hoạt động như là các công
viên trong thành phố. Ở đây du khách có thể thưởng thức các tác phẩm tự
nhiên của tạo hoá như thác, ghềnh, rừng cây, hồ nước.... Các biện pháp
quy hoạch tổng thể cho các thắng cảnh với đầy đủ các chức năng công
viên, quản lý về mặt xây dựng và kinh doanh trong thắng cảnh đang được
quan tâm nghiên cứu phát triển.
- Trong
trung tâm thành phố Đàlạt, trước đây còn có một số khoảng đất trống
được giữ lại làm các tiểu công viên, đây chính là hệ thống cây xanh liên
hoàn nối liền thành mạng lưới cây xanh thành phố. Tuy nhiên, hiện nay,
các khoảng “ dự kiến xanh” này đang mất dần để tạo thành các khu nhà ở,
cơ quan. Điều này có khả năng làm thay đổi bộ mặt xanh của khu trung tâm
thành phố.
- Hệ
thống cây xanh đường phố của Đàlạt có rất ít. Tuy nhiên cây xanh trong
khuôn viên công trình giờ vẫn còn rất nhiều. Đây chính là nét khác biệt
so với thành phố khác và là nét độc đáo rất tự nhiên.
 |
CHƯƠNG II
HIỆN TRẠNG XÂY DỰNG VÀ CÁC VẤN ĐỀ NỔI TRỘI CỦA ĐÔ THỊ ĐÀLẠT
( DƯỚI GÓC ĐỘ NGHIÊN CỨU VỀ BẢN SẮC ĐÔ THỊ )
- Có ba nội dung cần được đề cập :
PHẦN I : Thành Phố Đà Lạt với đồ án qui hoạch chung XDĐT 1994 .
PHẦN II :Các tác động của việc Xây Dựng đến các khu chức năng đặc trưng Đô Thị
PHẦN III :Những vấn đề nổi trội cần nghiên cứu giải quyết .
 |
PHẦN I
THÀNH PHỐ ĐÀ LẠT VỚI NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG
CỦA ĐỒ ÁN QUI HOẠCH CHUNG XDĐT NĂM 1994
1. Năm
1994, Thủ Tướng Chính Phủ đã chính thức phê duyệt qui hoạch chung XDĐT
Đà Lạt. Các nội dung chính của đồ án qui hoạch này hướng tới việc giải
quyết những vấn đề mang tính chất tổng thể trong việc chỉ đạo và quản lý
đô thị và trên cơ sở này đồ án đã thiết lập để thực hiện các mục tiêu cơ bản sau:
- Luận chứng tính chất, qui mô dân số , đất đai cơ sở lịch sử , Kinh tế – Kỹ thuật , Văn hóa - Xã hội và các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật chủ yếu …….để hình thành và phát triển Đô Thị .
- Định hướng phát triển không gian qui hoạch , bố trí kiến trúc và kết cấu hạ tầng đô thị .
- Lập tổng mặt bằng cho thành phố giai đoạn 1991 – 1995 .
- Hình thành các chương trình mục tiêu , dự án đầu tư để cải tạo và phát triển đô thị .
- Soạn thảo điều lệ quản lý xây dựng đô thị theo qui hoạch được duyệt .
2. Tại
thời điểm bấy giờ ( 1994 ) quyết định phê duyệt qui hoạch của Thủ Tướng
Chính Phủ đã khẳng định tính chất của Đô Thị Đàlạt là :
- Là một Trung Tâm nghỉ dưỡng – Du Lịch lớn của cả nước , có ý nghĩa Liên Quốc Gia
- Là Trung Tâm Văn Hóa giao lưu Kinh Tế và Tỉnh lỵ của Tỉnh Lâm Đồng.
- Là một Trung Tâm Đào Tạo và Nghiên Cứu Khoa Học Kỹ Thuật của Tỉnh và vùng Phía Nam
3. Qui
mô dân số được xác định đến năm 2010 là 200.000 dân ( bao gồm cả nội
thị và ngoại thị và đất xây dựng đô thị đến năm 2010 khoảng 1500 ha .
Riêng đất dân dụng là 1000ha so với tổng diện tích đất thành phố là 4066ha )
4. Căn
cứ đặc điểm thiên nhiên độc đáo , điều kiện kinh tế xã hội đa dạng ,
qúa trình lịch sử và thực trạng xây dựng thành phố, việc chọn đầt phát
triển đô thị “ căn bản “ là kế thừa cấu trúc của đô thị hiện có qua các
thời kỳ xây dựng.
§ Việc tổ chức không gian kiến trúc tập trung vào cơ cấu không gian đô thị như sau:
- Cấu
trúc tổng thể không gian đô thị của Đà Lạt được hình thành theo cơ cấu “
Mầm “ gồm một tâm , nhiều hướng tuyến có các “ Nêm “không gian xanh xen
kẽ theo kiểu “ Thành phố vườn “ , có dạng “ bàn tay mở “ . Không hình
thành theo hướng phân thành các khu chức năng riêng biệt mà theo xu
hướng đan xen các chức năng trên cùng một khu vực .
- Khu
trung tâm có ý nghĩa toàn thành phố là phạm vi thung lũng hồ Xuân Hương
. Hệ trung tâm chức năng nhỏ được mở ra theo các thành phố thương
nghiệp , dịch vụ và du lịch nối các danh lam thắng cảnh .
- Các khu dân cư được bố trí theo 9 tuyến “ trục phố “ và xuất phát từ trung tâm hồ Xuân Hương .
§ Về bố cục kiến trúc đô thị : Khẳng định bố cục kiến trúc đô thị Đà Lạt bao gồm sự kết hợp hài hòa , đồng bộ giữa kiến trúc cảnh quan thiên nhiên và kiến trúc công trình xây dựng .
- Xác định không gian kiến trúc cảnh quan thiên nhiên của Đà Lạt được tạo nên bởi :
+ Nhiều lớp phong cảnh và nhiều điểm chủ thể không gian
+ Các giải rừng thấp , thung lũng nông nghiệp , các đồi cỏ, Hồ , sông suối các không gian xanh thoáng đảng liên tục .
§ Xác định không gian kiến trúc công trình xây dựng được hình thành theo các dạng tổ hợp :
- Kiến trúc trục phố tại các Trung tâm thương nghiệp , du lịch , dịch vụ.
- Kiến Trúc các điểm chủ thể trên các điểm đỉnh Đồi.
- Kiến Trúc dạng “ thế địa hình “ theo các sườn ven thung lũng.
- Kiến trúc biệt thự và nhà vườn.
- Kiến trúc phong cảnh được bố trí sử dụng thiên nhiên.
 |
PHẦN II
CÁC “ TÁC ĐỘNG” CỦA VIỆC XÂY DỰNG ĐẾN
CÁC KHU CHỨC NĂNG ĐẶC TRƯNG CỦA ĐÔ THỊ ĐÀLẠT :
 |
Dựa
vào những định hướng của qui hoạch chung Xây Dựng Đô Thị Đà Lạt và qúa
trình triển khai các qui hoạch chi tiết và qúa trình Đầu Tư Xây Dựng
thực tế trong thời gian qua ( 1994 – 2002 ), căn cứ vào các đặc thù của
đô thị Đà Lạt với những nhìn nhận phát hiện các đặc thù đó về mọi mặt,
có thể nhận ra một số “ tác động “ đã ảnh hưởng lớn đến các khu chức
năng đặc trưng của đô thị Đà Lạt như sau:
1/
Xét về cấu trúc tổng thể không gian đô thị ( “ cơ cấu mầm “ gồm một tâm
, nhiều hướng tuyến có các “ nêm “ không gian xanh xen kẽ “ ) :
- Nhìn
chung về mặt cấu trúc và sự phân bố là đáp ứng được vì cơ bản của cấu
trúc này là hệ thống giao thông chính, xuất phát từ trung tâm hồ Xuân
Hương lan tỏa và kết thúc ở hệ thống đường vòng đai bao quanh thành phố (
đường Vòng Lâm viên ) và tiếp giáp với rừng cùng
với các khu vực thắng cảnh ( nằm hầu hết bên ngoài và giáp cận đường
Vòng Lâm viên ). Việc đầu tư xây dựng hệ thống giao thông xương sống đã
bám sát được ý đồ này tạo điều kiện cho đô thị “ vận động “ tốt.
- Xét
về chi tiết thì đã có những sai lệch làm cho hình ảnh của cấu trúc bị
biến dạng khá căn bản mà tựu trung lại là vấn đề phát triển các ” Nêm “
không gian xanh . Theo nghĩa thông thường và xét về nguyên tắc các “ Nêm
“ phải đảm bảo là có cây xanh , có rừng tốt nhất . Nhưng trên thực tế
các “ Nêm ” này đã bị biến đổi quá nhanh do việc xây dựng nhà cửa và tận
dụng khai thác làm vườn trồng rau , hoa ngắn ngày . Hình ảnh dễ nhận
thấy nhất là “ Nêm “ không còn xanh . Bên cạnh đó
do việc tận dụng làm nhà ở , trong các nêm , hệ thống giao thông đã mắc
nối từ các đường chính thành phố ( thuộc cấu trúc chính “ vào các “ Nêm
“ và liên kết với các nơi không còn đúng như những tính toán chủ quan
ban đầu . Cần phải thấy rằng các “ Nêm “ xanh đóng một vai trò rất quan
trọng trong việc hoàn thiện cấu trúc và giữ cho Đà Lạt có được đặc thù
của mình .
2/
Khu chức năng Trung Tâm toàn Thành Phố ( khu vực Hồ Xuân Hương ) và các
khu Trung Tâm chức năng nhỏ ( Trung tâm Thương mại dịch vụ Phan Chu
Trinh , Trung tâm Thể thao , Trung tâm Giáo dục … ):
§ Mấu
chốt và trọng điểm là phải giữ gìn khai thác, đầu tư, để làm cho trung
tâm toàn thành phố trở thành hạt ngọc tỏa sáng, “ lấp lánh “ cho thành
phố. Về cơ bản là không gian trung tâm này ( khu vực hồ Xuân Hương và
Đồi Cù ( Golf ), đã được giữ gần như nguyên vẹn do chưa có những đầu tư
đáng kể nào vào trong khu vực này, ngoài việc đã đầu tư hệ thống giao
thông. Tuy nhiên dưới góc độ nghiên cứu giữ gìn và phát huy bản sắc của
Đô Thị cần phải nhìn nhận rằng đã có một số nỗ lực “ không chính đáng ” ,
cụ thể là :
- Việc
cho phát triển nhà ở, kiểu phố tại đường Yersin gần nơi tiếp giáp hệ
thống đường chính thành phố nối vào khu vực hồ Xuân Hương. Việc này đã
làm đứt đoạn mối liên hệ không gian xanh lan tỏa của khu vực hồ Xuân
Hương , vì thực chất khu vực này là khu vực “ Nêm” cây xanh gắn sát Hồ
Xuân Hương đã bị biến dạng .
- Tương tự một số “ Nêm ” xanh khác đã bị cắt đứt khi đến gần trung tâm Thành Phố ( góc đường Bùi Thị Xuân ) .
- Việc
xây dựng các công trình và khai thác làm vườn ở các không gian “ lân
cận “ trung tâm Hồ Xuân Hương đã làm cho sức hấp dẫn mang tính “ bản sắc
”, “ truyền thống ” của không gian trung tâm bị hạn chế dần : Một số
khu vực cận hồ Xuân Hương có đường giao thông cao hơn vùng hồ đã không
được kai thác như là những “ bao lơn” để làm cho sự mát dịu được lan tỏa
rộng khắp !
- Tường
chắn sân vận động trung tâm xây dựng quá sát với khu vực hồ Xuân Hương (
xây dựng 1980 ) , đã làm khô khan một góc hồ và đặc biệt là đã làm mất
đi một đặc trưng tự Nhiên ở các khu trung tâm của thành phố là sự tiếp
giáp của hồ Xuân Hương với các khu vực cao hơn chung quanh bằng các thế
đồi đồi thoải hoặc các thung lũng ( để chuyển tiếp ) .
§ Các
trung tâm chức năng nhỏ khác ( bố trí ở các hướng tuyến chính của thành
phố ) : Các trung tâm nhỏ trong một thời gian dài đã chưa được chuẩn bị
đúng mức , thứ nhất là ở góc độ qui hoạch chi tiết để làm cơ sở cho
việc đầu tư ; Thứ hai là ở việc quản lý xây dựng
thì hầu hết các trung tâm chức năng này đã bị xem nhẹ và đã bị quá trình
“ chia lô nhà phố ” lấn lướt làm thu hẹp cả về qui mô , không gian và
kể cả hình thức kiến trúc .
+ Các trung tâm chức năng nhỏ đã biến đổi nhanh dưới góc độ nghiên cứu không gian , nguyên nhân biến đổi là do :
- Chưa hình dung hết được “ chức năng ” chính và các chức năng hỗ trợ có thể có được khi không gian này được vận động .
- Chưa
có phương pháp tiếp cận đúng để khai thác “ toàn bộ “ không gian mà chỉ
có cách tiếp cận mang tính bề mặt ( mặt phố , mặt đứng ) và thiếu cách
tiếp cận mang tính lan tỏa , dẫn đến không tiết kiệm đất đai và hiệu quả
và mở rộng không gian không còn .
- Còn
mang nặng tính chủ trương “ ổn định “ , thiếu sự can thiệp khoa học ,
mạnh mẽ để hướng tới tương lai lâu dài . Cụ thể là gần như hạn chế tác
động tới những gì đã có , đã ổn rồi .
- Trong
các không gian trung tâm nhỏ , cơ sở “ pháp lý ’’ đầu tiên vẫn là giải
quyết chỗ ở rồi mới đặt tiếp mối quan hệ chức năng chính của trung tâm
dẫn đến tính “ vụn vặt “ . Cụ thể là dưới hình thức chia lô giao đất ở
nhỏ lẻ , người dân ( nhà đầu tư ) xây dựng nhà ở và kết hợp khai thác
tùy thích cho phù hợp với quá trình vận động của chức năng trung tâm .
- Thiếu
sự chú ý các không gian công cộng trong các khu Trung Tâm mà chức năng
công cộng là chức năng chính , cụ thể là các khu Trung Tâm nhỏ bị chia
cắt vụn các nhu cầu công cộng không được chuẩn bị dẫn tới sự tự phát làm
ảnh hưởng tới sự vận hành chung đặc biệt là vấn đề giao thông và môi
trường , và bản thân kiến trúc cũng không có chỗ đứng vững.
+ Quá
trình vận động thực sự của đô thị đã tạo ra một số trung tâm nhỏ ngoài ý
muốn nhưng lại phù hợp với thực tế ( các Trung tâm Dịch vụ Thương mại
hình thành tại các điểm dân cư tập trung ở gần các trung tâm lớn và các
trung tâm nhỏ , các Nhà máy , trường Đại Học , Cao Đẳng ….) . Từ nhu cầu
thực tế đã thúc ép việc xây dựng và tự động điều chỉnh việc xây dựng để
đạt sự cân bằng . Đây là một trong những yếu tố phải được xem xét để
tìm cách giải quyết thỏa đáng .
3/ Các khu chức năng “ ở “ trong đô thị Đàlạt :
§ Việc
tập trung xây dựng trong các khu có chức năng “ở” trong qúa trình thực
hiện qui hoạch chung và một số qui hoạch chi tiết được nhận định đã làm “
Thay Đổi ” bộ mặt đô thị Đà Lạt. Xét ở góc độ nghiên cứu bản sắc thì
còn rất nhiều tồn tại trong các không gian “ăn”, “ở” này :
- Chung nhất là các không gian “ ở ” đã và đang được phủ kín với tốc độ ngày càng cao , bất chấp các khoảng “
không ” khoảng “ xanh” trong Đô Thị . Xu thế là phát triển theo chiều
cao dần và “ đặc ” dần không gian . Phương tiện để lấp “ đầy ” là tất cả
các loại hình thức nhà cửa đi từ hướng thưa dần đến chật chội dần .
- Kiến
trúc dạng địa hình , địa thế gần như không có cơ hội đứng vững , từ đó
đã làm cho tính độc đáo về “ địa hình ” bị đặt xuống hàng thứ yếu .
Nhiều khu vực không gian mang tính “ thung lũng ” , tính “ cây xanh ”
không còn lộ rõ nữa . Các khu vực đồi cao bao quanh khu trung tâm và một
số khu vực đã được khai thác theo hướng làm cho cao hơn , cứng hơn ,
khô hơn .
- Kiến
trúc nhà ở trong các trung tâm “ khu “ dân cư bị bó chặt dần và thiếu
những điều kiện tự nhiên như thông thoáng , chiếu sáng … Mà thêm vào đó
là sự chật chội , ồn ào và thiếu hẳn sự an toàn về các mặt vệ sinh ,
phòng cháy chữa cháy … và sự văn minh tối cần thiết trong nếp sống Đô
Thị .
- Trong
kiến trúc nhà ở còn lộ rất rõ , rất phổ biến về việc xây dựng quay lưng
nhà ở lại với các tầm nhìn chính của thành phố , tạo ra sự mất trật tự
trong không gian “ở” nói riêng và không gian toàn thành phố nói chung .
- Hình
thức kiến trúc nhà ở đã chưa tạo được những “ không gian ” mang nét
chung chưa gây được ấn tượng thẩm mỹ cho người sống trong Đô Thị và
khách.
Về mặt nguyên nhân có thể thấy được ( cả chủ quan và khách quan ) là :
- Thiếu
sự cảm nhận tinh tế các đặc thù của đô thị Đà Lạt từ khâu qui hoạch
chung, qui hoạch chi tiết và qúa trình quản lý xây dựng đô thị .
- Chưa nắm bắt được các yêu cầu đòi hỏi của cuộc sống người dân trong đô thị và khách vãng lai.
- Chưa
có những biện pháp, những quyết sách kịp thời để can thiệp và đặc biệt
là chưa hoạch định được các chương trình tổng thể thực tiễn có liên quan
đến các đặc thù của đô thị ở góc độ xây dựng đô thị .
- Chưa bám sát được những yêu cầu, những định hướng “ rộng ’’ của qui hoạch chung Đô Thị.
4/ Các khu chức năng “ cảnh quan “ :
§ Xét
trên toàn cục đô thị Đà Lạt vơi các đặc điểm bao trùm là hồ (chuỗi hồ
), cây xanh (rừng thông), địa hình ( đồi , núi, thung lũng ), thì hiện
trạng xây dựng trong thời gian qua ( thực hiện qui hoạch chung 1994 ) đã
có những vi phạm ảnh hưởng xấu đến vấn đề “cảnh quan” đô thị, vì Đa Lạt
đâu cũng là cảnh quan, vùng cảnh quan ( xét ở góc độ rộng ).
§ Trong phạm vi các khu chức năng “cảnh quan” được giới hạn có thể xem xét ở các vấn đề sau đây :
- Đối
với các vùng danh lam thắng cảnh: Phải khẳng định là việc đầu tư xây
dựng chưa làm ảnh hưởng xấu đến các không gian cảnh quan này (vì chưa có
đầu tư qui mô lớn mà chỉ ở mức độ khai thác nhỏ lẻ). Riêng trong phạm
vi đô thị Đà Lạt, một số vùng “ cảnh quan” đã được phục hồi và mở rộng
hơn; vùng Hồ Than Thở đã được nạo vét mở rộng theo diện tích nguyên thủy
thời pháp thuộc (9 ha ). Vùng Hồ Tuyền Lâm đã được mở rộng ( mới ) với
diện tích lên đến 500 ha với cảnh hoang sơ tự nhiên; Vùng thác Cam Ly và
thác Prenn đang mở rộng với qui mô thích đáng hơn.
- Đối
với các khu vực “ kiến trúc ( cổ )” cần bảo tồn: Thực chất đây là các
khu vực chuẩn ( có giá trị về nghiên cứu không gian kiến trúc, cảnh
quan, khả năng khai thác địa hình, thời tiết, khí hậu …). Có giá trị lớn
về mặt cảnh quan và giá trị lịch sử. Thời gian qua việc xây dựng mới đã
có sự cân nhắc và hạn chế khá tốt để không ảnh hưởng lớn đến loại vùng
cảnh quan này. Tuy nhiên tồ tại vẫn là vấn đề đầu tư để giữ giìn và khai
thác thì vẫn còn hạn chế ( hầu hết là các khu biệt thư).
- Đối với các điểm “ kiến trúc ( cổ )” phải bảo tồn: Trừ một số trường hợp ngoại lệ ( các dinh thự , khách sạn Palace,
khách sạn Đa Lạt ) đã được cân nhắc tương đối thỏa đáng để phần nào đảm
bảo giữ gìn được công trình và vùng không gian cảnh quan bao quanh công
trình có liên quan . Số còn lại cũng bị mai một hoặc dần bị thay đổi do
sức ép “ xây dựng mới” mà phổ biến là việc thu hẹp dần các cảnh quan
tối thiểu phải giữ gìn, một số kiến trúc thuộc
dạng này trong quá trình sữa chữa, cải tạo, nâng cấp cũng đã bị lai tạp ,
làm giảm đi ” chất lượng thật ” của không gian ban đầu.
- Các
mối quan hệ ( liên hệ ) và đặc biệt là vùng không gian” chuyển tiếp “
giữa các khu vực cảnh quan và các khu vực chức năng khác chưa được
nghiên cứu sâu dẫn đến việc áp dụng khai thác thiếu tính nhất quán, và
thiếu sự hỗ trợ cho nhau .
|
PHẦN III
NHỮNG VẤN ĐỀ NỔI TRỘI CẦN NGHIÊN CỨU GIẢI QUYẾT
 |
Trên
cơ sở nghững vấn đề đã được phát hiện khi đối chiếu giữa thực tiễn xây
dựng đô thị Đà Lạt với qui hoạch đô thị 1994 và đặc biệt quan trọng là
với các đặc thù cố hữu riêng đô thị Đà Lạt, mà thực chất là nếu việc xây
dựng làm mất đi chỉ một trong các đặc thù này sẽ biến Đà Lạt thành một
đô thị “ kiểu khác “ ngoài ý muốn của chúng ta. Chúng tôi thấy cần xác
định một số vấn đề nổi trội để tập trung có trọng điểm cho việc nghiên
cứu giải quyết như sau :
- Cần làm rõ về tính khả thi của đồ án qui hoạch chung và qui hoạch chi tiết.
- Mọi nỗ lực trong việc thực hiện xây dựng để phát triển đô thị Đàlạt phải nhằm vào việc “ làm rõ “ thêm các đặc thù rất riêng của Đà Lạt từ tất cả các góc độ nhìn nhận khác nhau. Ở góc độ Xây dựng – Kiến trúc phải thấy được mối liên hệ bản chất giữa việc giữ gìn các không gian đặc biệt của Đà Lạt với việc hoàn thiện cấu trúc thành phố.
- Cần xác định và tập trung nghiên cứu sâu hơn về các ” Nêm “ xanh trong thành phố và đặc biệt chú ý các khoảng xanh ( từ nhỏ đến lơn trong đô thị ) để đảm bảo được định hướng theo ý tưởng “ Thành phố trong rừng”.
- Giao thông đô thị ĐàLạt là một thành phần quan trọng trong việc làm rõ cơ cấu chung đô thị và là tiếng nói để quyết định sự sống động cho các giải pháp để bố trí các khu chức năng đô thị . Bản thân giao thông đô thị này là một thành phần kiến trúc , tạo và hình thành lên các không gian kiểu mẫu. Cần hết sức chú ý để tạo gắn kết thực sự.
- Cần xác định rõ chức năng “ở ” tại các khu vực ở để tạo được không gian ở đúng nghĩa và phù hợp với tính “văn hóa” của việc khai thác các đặc thù của Đàlạt. Phải xác định không gian ở là cần thiết nhưng các đặc thù của đô thị là sống còn .
- Cần tiếp tục đầu tư nghiên cứu có chiều sâu trên cơ sở kế thừa các “ không gian thực ” đã có từ lâu đời nay, và mạnh dạn áp dụng các nghiên cứu này trong việc giải quyết vào việc phát triển đô thị, đặc biệt là áp dụng cho các vùng cảnh quan, các khu trung tâm ( lớn, nhỏ ) và chú ý kỷ lưỡng đến loại kiến trúc dân dụng phù hợp nhất , mang được bản sắc riêng của Đàlạt .
 |
CHƯƠNG III
ĐÚC KẾT VÀ KIẾN NGHỊ
PHẦN I
ĐÚC KẾT
|
Đà Lạt đã được tìm thấy và lựa chọn để xây dựng một thành phố nghỉ mát ở trên cao nguyên Lang Biang. Thành phố phát triển theo những ý tưởng và nguyên tắc được nhà cầm quyền đương thời đặt ra trong từng thời kỳ, đạt đến cực thịnh dưới
thời thuộc Pháp vào những năm 1943 – 1944. Ngày nay, Đà Lạt đã trở
thành trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá… của tỉnh Lâm-Đồng; một
trung tâm du lịch nghỉ dưỡng quan trọng của cả nước và có tiếng ở khu
vực. Con đường đô thị hoá ở Đàlạt có nét đặc biệt riêng, không phải khởi
đầu từ một trung tâm kinh tế, hay trung tâm chính trị, mà khởi đầu là
một trạm nghỉ màt trên cao, và có thể nói: yếu tố độc đáo này như một
sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá trình đô thị hoá ở Đà Lạt.
Căn
cứ những tư liệu đã giới thiệu ở chương I và II, cùng với những phát
hoạ diên mạo Đà Lạt xưa và nay, chúng ta thử hình dung, tìm kiếm những đặc trưng gì làm nên bản sắc của đô thị.
1. ĐẶC ĐIỂM MÔI SINH, CẢNH QUAN THIÊN NHIÊN VÀ KHÍ HẬU :
- Ở
đâu, ai nói về Đà Lạt, người ta cũng nghĩ đến ngay một thành phố mát mẻ
quanh năm với những tên của địa danh thắng cảnh nổi tiếng ! Đúng là thế
: Đà Lạt đã thành danh là “Xứ sương mù”, lãng mạn hiếm thấy của vùng Đông Nam Á.
- Sau thứ ấy, là chất nắng vàng lúc sớm mai và khi hoàng hôn để các văn sĩ lại cho nó một cái tên “Xứ của mùa thu bất tận ”.
- Rừng thông bao phủ lên khắp thành phố, 135m2/1
ngày ( theo thống kê năm 2000 ); Tán thông tiết ra terpine ( là thuốc
chống ho ), như bộ lọc khí quyển, làm cho môi sinh luôn trong lành.
- Đà
Lạt là đô thị của nhiều thác và các hồ nước lớn, tạo nên những không
gian cảnh quan hấp dẫn đối với kinh tế du lịch và nghỉ dưỡng.
- Là
xứ sở của muôn loài cây, hoa, rau . Cây hoa, rau, gieo cấy được quanh
năm ở đây, không cần thời vụ, cùng với những thôn ấp yên bình của nghề
nông này, tạo nên nét độc đáo riêng.
2. QUY HOẠCH ĐÔ THỊ :
- Cấu trúc cành, nhánh của giải pháp bố cục đô thị được coi là mẫu mực về nghệ thuật xử lý không gian trống ( báo cáo điều chỉnh quy hoạch chung… đến năm 2020 ).
- Cấu
trúc không gian như thế đã làm nên chất thơ: nhà cửa, rừng cây được
lồng ghép, hoà quyện vào nhau như hình và bóng, ẩn hiện thấp thoáng một
cách sinh động bởi những mái dốc màu đỏ trong tán rừng thông!
- Do
tính chất chủ yếu của đô thị khi đầu, nên ai tới Đà Lạt cũng thấy nhà
cửa toàn là biệt thự (đến năm 1945 có 1300 cái) . Sau đó là các nhà vườn
được quy hoạch trong 16 thôn ấp . Đây cũng là cái độc đáo của Đà Lạt .
- Việc chia lô đất: Các biệt thự loại 1, 2 thường chiếm đất rất rộng, từ 1500m2à 2000m2. Cá biệt, có biệt thự nằm trên đồi thông chiếm 4000m2 . Biệt thự loại 3 hoặc "tư thất" của một số công chức thường có khuôn viên từ 1000m2à1200m2. Đối chiếu với văn bản chia lô đất cho đất biệt thự hoặc nhà biệt lập hiện nay là 500m2 thì quá rộng. Tuy nhiên đối với đô thị cũ nó lại đúng, bởi vì muốn là thành phố trong rừng , thời phải thế !
- Bản quy hoạch của KTS Pineau ( 1933 ) thiết lập một vùng bất kiến tạo hình rẽ quạt mà
đáy ở trên đường Trần Hưng Đạo từ đoạn Dinh 2 tới khách sạn Palace . Ý
đồ tạo một tầm nhìn viễn cảnh tới ngọn Langbiang cách Đàlạt khoảng 10km
đường chim bay . Chỉ biết người Đàlat sau này gọi ngọn Langbiang là : “ núi Mẹ
” có phải xuất phát từ ý đồ này không ? Và nếu hai sự việc có liên
quan, có nghĩa thành phố và ngọn núi kia là tình mẫu tử. Ngọn núi trở
thành biểu tượng mẹ hiền, một cái mốc đô thị khá độc đáo để lại cho
thành phố hôm nay.
- Từ
bản quy hoạch của KTS.Hébrard tới KTS Lagisquet có một quan điểm nhất
quán đó là: Quy hoạch cảnh quan đồi Cù, hồ Xuân Hương, hồ Than Thở, thác
Cam Ly, cả những nêm xanh v.v… đều được coi như những khu bảo tồn không được đụng đến !
Mặc dù quỹ đất để phân lô trong thực tiễn phát triển của đô thị không
phải nhiều . Ý đồ quy hoạch ghi nhận : Cảnh quan là những bộ phận chính
của cơ cấu thành phố vì không có chúng đô thị này không còn gọi là Đàlạt
nữa !
- Nhà
cửa ở Đà Lạt, các công trình kiến trúc nói chung , cùng với cảnh quan
thiên nhiên, rừng cây và thôn ấp đều được sắp đặt hài hòa trong một quy
hoạch tinh tế như một bản giao hưởng tươi sáng .
- Nghệ
thuật điều hòa, không gian chiều cao của quy hoạch trung tâm thật tinh
tế trong khung cảnh dập dờn của địa hình đồi núi để đột biến lên hai
tháp chuông cao vút, một ở phía Đông ( của trường Cao đẳng sư phạm ) ,
một ở phía nam ( của Nhà thờ con gà ) .
3. KIẾN TRÚC CÔNG TRÌNH:
- Kiến trúc Đà
Lạt được đánh giá là "bảo tàng sống” của nhiều phong cách kiến trúc địa
phương Pháp tụ hội về đây. Bên cạnh đó cũng không thiếu những kiến trúc
mang dáng dấp Á đông cùng tô điểm cho tổng thể không gian đô thị. Bởi vì chúng có cùng mẫu số chung :
+ Phù hợp với địa hình đồi núi,khéo léo nép mình vào thiên nhiên.
+ Hình thức phản ánh chân thực công năng sử dụng va đáp ứng được yêu cầu
+ Các chi tiết bộ phận giản dị, nhưng tỷ lệ tương quan hài hoà.
Đó là những ưu điểm của một tư duy nghệ thuật đúng đắn, mà chúng ta đang cần, vì một nền kiến trúc bền vững.
Những
công trình kiến trúc khác: Dinh thự, khách sạn, trường học, cầu đường,
nhà ga, tuy không nhiều, nhưng đều là những kiến trúc đặc sắc tạo nên
cái hồn đô thị của Đà Lạt.
Ngoài
những kiểu kiến trúc nhà ở được mang sang từ nước Pháp (tại các vùng có
khí hậu giống Đà Lạt như Normandie, Bretagne, Pays Basque, Savoie,
Alpes.. của Pháp) dấu ấn kiến trúc Pháp còn in đậm trên những công trình
trường học như (trường Lycée Yersin – nay là trường Cao Đẳng Sư phạm)
nơi công sở như: (Cục bản đồ, Viện Pasteur), các trung tâm dịch vụ công
cộng như: (Nhà ga xe lửa, Khách sạn Palace v.v…) và đặc biệt là những
dinh thự ( nay là dinh 1, 2, 3).
Đà
Lạt là vùng đất thuộc Cao nguyên Trung phần mà có thời kỳ Vua bảo Đại
đã chủ trương xây dựng thành địa danh “Hoàng Triều Cương thổ”, nhưng ông
lại chấp nhận phong cách kiến trúc Châu Âu và đã từng sống, làm việc
trong những dinh thự kiểu Pháp. Ngôi biệt thự của Vị Hoàng Đế cuối cùng
tại Đàlạt, dưới góc độ vật thể kiến trúc, thì sự hiện hữu của nó cần
phải được nhìn nhận trong hệ thống kiến trúc cung đình Việt Nam – bắt
nguồn từ vùng đất Thăng Long ngàn năm văn hiến, đến chốn kinh thành xứ
Huế, và nay là thành phố Đàlạt sương mù – như một sự chuyển hoá, hội
nhập của Kiến trúc Pháp vào nền văn hoá Việt Nam.
Sau
hơn 100 năm kể từ khi người Pháp phát hiện ra Đàlạt (1893) và gần 80
năm kể từ khi đồ án quy hoạch đô thị đầu tiên của Đàlạt để cấp có thẩm
quyền phê duyệt (1923) đến nay có thể khẳng định rằng : Kiến trúc Pháp
xưa tại Đàlạt góp phần làm giàu thêm nguồn vốn di sản văn hoá của Việt
Nam (nói chung), tạo nên một nét độc đáo riêng trong đặc trưng kiến trúc
của khu vực Tây Nguyên – Đàlạt (nói riêng). Là một minh chứng cho sự
giao thoa tuyệt vời giữa 2 nền văn hoá Pháp – Việt là kết tinh giữa khái
niệm “tiên tiến” và “đậm đà bản sắc dân tộc” mà Đảng và Nhà nước ta
đang ra sức lãnh đạo thực hiện theo tinh thần của Nghị quyết Trung ương V
khoá VIII.
4. XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN :
Những lĩnh vực nổi trội làm nên bản sắc chung là:
Văn hóa các dân tộc Nam Tây nguyên ở quá khứ và trong nhịp sống thường nhật của đô thị có những nét nổi trội, sâu đậm ở một số lĩnh vực:
- Di
tích Cổ Thánh địa Bà-la-môn ở Cát Tiên được coi là có giá trị ngoài
biên giới Quốc gia. Khu mộ cổ của dân tộc Mạ ở Đại Lào đã chứng minh
lịch sử lâu đời của tổ tiên vùng đất này. Với những Di-chỉ được đưa về
trưng bày ở Đàlat , du khách như được đến với một kho tàng giàu có.
- Một
số những công trình kiến trúc cũ phù hợp với ý tưởng dân tộc và hiện
đại có Nhà thờ Thiên Chúa giáo Cam Ly; làng S.O.S Đàlạt với bộ mái và
đốc đầu hồi rất Tây nguyên.
- Tổ
hợp kiến trúc kiểu nhà sàn Tây Nguyên ở triền đồi thông nhà nghỉ Liên
Hiệp Công Đoàn; cũng trong khuôn viên khách sạn này phía đường Yersin
còn có một kiến trúc nhà rông cách điệu, được xây dựng làm "Cafétéria".
- Những quán "rượu cần" rãi rác đâu đó trên các triền đồi thông phục vụ du khách về đêm.
- Ở
một số "chợ trời dân tộc" , trên đường phố khu trung tâm Hòa Bình và
đầu đường Nguyễn Thị Minh Khai, cứ mỗi sáng người dân tộc gùi đặc sản
của họ đến bày bán như vải thổ cẩm, các loại túi đeo, sách tay, cu-li,
hoa lan rừng, cây rừng và các gốc cây hình dạng bonsai . Đây là một sinh
hoạt xã hội tốt cần được lưu tâm .
Văn hóa Pháp trong quy hoạch đô thị, kiến trúc công trình, nghề may "quần áo Tây " (complet, manteau), nghề trồng rau, hoa …
Văn hoá Việt
với các nghề tranh khắc gỗ ( thủ công mỹ nghệ ) tranh thêu, làm vườn,
dịch vụ du lịch, ( chụp ảnh, xe ngựa ). Cư dân với phong cách sống bình
thản, chậm rãi (không phù hợp với lối sống công nghiệp và tính thời
đại), nhưng chân thực, hiền hoà .
|
PHẦN II
KIẾN NGHỊ
 |
Thành
phố Đà Lạt đang trong giai đoạn khởi đầu của xây dựng phát triển theo
bản “ Điều chỉnh quy hoạch chung đến năm 2020” đã được Chính phủ phê
duyệt ngày 27-5-2002 . Phát triển thành phố song song yêu cầu chỉnh sửa những
sai lầm trong quá khứ là công việc không dễ. Càn phải có biện pháp khẩn
trương triệt để, trước hết ở khâu nghiên cứu các giải pháp thực hiện
sao ít tốn kém nhất mà vẫn đạt được yêu cầu .
Về quy hoạch chi tiết, chúng tôi đề nghị như sau :
1. Bố cục lại thành phố theo nội dung của tính chất chủ yếu đã được phê duyệt :
· Trung
tâm thành phố hiện hữu ( phần lớn thuộc P3 , P4 ) quy hoạch thành trung
tâm chính trị, văn hoá và đầu mối giao lưu kinh tế của tỉnh Lâm Đồng,
như quy hoạch thành phố đã có.
· Trung
tâm du lịch, nghĩ dưỡng của vùng, cả nuớc và Quốc tế trên địa bàn đất
P.3, P.4, P.5, P.8, P.9, P.10, P.12 và Thái Phiên. Trung tâm kéo dài tới
Thái Phiên với ý đồ tiếp cận ngay với tuyến Đa Sa – Nha Trang sẽ được
mở.
· Trung tâm Đào tạo, nghiên cứu Khoa học của cả nước ở khu Nam Hồ tính từ trường Hecman Titop tới hết đồi " Cảnh sát dã chiến" cũ.
· Phía Tây Nam thành phố : P6, P7 là trung tâm sản xuất chế biến rau quả xuất khẩu.
2. Ở
mỗi Phân Khu "Trung tâm theo tính chất chủ yếu' cần được bố cục như cơ
cấu của một quận của thành phố. Đất chuyên dụng ở mỗi trung tâm là thành
phần chính, các thành phần phụ thuộc như hành chính, dịch vụ, thương
mại, ở bố trí kèm theo.
3. Ở
mỗi cơ cấu "Quận", ít nhiều phải có một đến hai, ba thôn ấp trồng hoa
rau đi kèm theo, và nhà ở cư dân ở mỗi quận, bố trí sát liền với thôn
ấp.
4. Các
thôn ấp hoa, rau phải quy hoạch chỉnh trang lại cho ngăn nắp, ruộng
vườn liền kề nhà ở. Thường các thôn ấp ở dưới thấp, đường phố trên lưng
đồi; cho nên trong kiến trúc nhà cửa, bộ mái phải được chú ý để từ đường
trên nhìn xuống, phải "được mắt" . Đề nghị nên là 2 mái dốc .
5. Chuyên dụng, cần dành một khu vực 5ha cho một làng dân tộc "kiểu mẫu" ngay trong nội thành tại đất du lịch phát triển mới.
6. Nên nghiên cứu phát hành mẫu nhà kèm theo các phương án bố trí vườn ao, chuồng, cho thôn ấp của thành phố của mình.
7. Cây
đường phố phải trồng theo quy hoạch chỉ định, nghiên cứu theo chủ đề :
Đường hoa Anh Đào, đường Mimosa, đường liễu, đường Tùng v.v…
8. Có
kế hoạch giải tỏa những xây dựng lấn đất của những "nêm xanh" để trồng
lại cây; không nhất thiết phải trồng thông, có thể trồng thành từng
mảng, rừng những cây đặc chủng của Đàlạt như Anh đào, Mimosa v.v…
9. Nên
điều chỉnh xem xét lại quy hoạch các khu nhà ở tại các phường 10,
phường 4 và chung quanh sau các dinh thự, đặc biệt khu nhà ở Đặng Thái
Thân, quy hoạch thành phố cần điều chỉnh lại tiêu chuẩn phân bổ đất,
tầng cao, và kiểu cách kiến trúc vi đây là cửa vào của thành phố.
10. Mặc dầu cần hết sức tiết kiệm đất đai, nhưng quy định phân lô đất biệt thự loại 3: 500m2 là quá chật hẹp, đề nghị cần được xem xét lại.
11. Nên
thành lập một chợ trời, cùng một số hàng quán cho người dân tộc tại
trung tâm thương mại chính của thành phố, đây như một sinh hoạt đặc thù
của thành phố.
12. Công
tác quản lý đô thị trước 1975 : Cầu, đường trong thành phố, màu vôi của
tường nhà cũng được quy định một cách cụ thể . Ngày nay nhà cửa được
bôi màu lòe loẹt ở khắp mọi phố phường! Cần lập
lại kỹ cương về việc màu sắc của nhà cửa trong thành phố. Bởi vì nó ảnh
hưởng rõ nét và tức thời đến mỹ quang chung. Phải có một cơ chế , chính
sách quản lý riêng cho Đàlạt bằng các quy chế nghiêm ngặt thông qua điều
lệ quản lý riêng cho thành phố , giữ được cái riêng vốn có , cái linh
hồn của thành phố cao nguyên này . Cần có một tổ chuyên quản lý quy
hoạch kiến trúc Đàlạt .
13. Để
giữ cho Đà Lạt xứng đáng với dáng vóc một thành phố du lịch nghỉ dưỡng
lý tưởng như lời một du khách ông ANDREW BUNWICH người Mỹ đến Đàlạt đã
nói: "Đàlạt xứng đáng với những điều mà người trong nước và ngoài nước
ca ngợi về nó, cảnh quan thiên nhiên, khí hậu tuyệt vời… kiến trúc ở nơi
đây cũng là nét duyên dáng và rất riêng. Tuy nhiên cũng cần phải lưu ý
rằng hiện nay sự phát triển về nhiều mặt ở địa phương đã tạo cho Đàlạt
nhiều thay đổi, trong đó có những thay đổi không tốt. Điều rõ nhất mà
mọi người đều có thể thấy được là tổng thể kiến trúc của Đàlạt đang bị
phá vỡ, nhiều ngôi nhà mọc lên có vẻ tùy tiện và không hợp với Đàlạt
chút nào. Theo tôi, thiết kế quy hoạch đô thị như là một bài thơ mà ngôn
ngữ thể hiện của nó là những ngôi nhà, con đường hàng cây… Vì vậy, khi
đảm đương công việc này, ngoài khả năng chuyên môn ra người có trách
nhiệm phải là một nghệ sĩ. Tôi hy vọng rằng, người dân thành phố này
biết cách giữ gìn và tôn tạo cho Đàlat luôn giữ được dáng vẻ xinh tươi
trong mắt mọi người .
 |
NIÊN BIỂU ĐÀ LẠT
1893 - 21/6 Bác sĩ Yersin thám sát cao nguyên Lang Biang
1897 -
Tháng 7: Tòan quyền Đông Dương Paul Doumer cho tìm địa điểm lập trạm
nghĩ dưỡng. Bác sĩ Yersin đề nghị vùng cao nguyên Lang Biang.
- Đòan Odhéra nghiên cứu mở đường Phan Thiết – Đà Lạt.
- Tháng 10: Đòan đại úy Thouard đi tìm cách mở đường Đà Lạt – Nha Trang.
1898 - Tháng 9: Missigbrod lập nông trại Đan Kia (trạm khí tượng + trạm thí nghiệm)
- Lập đồn giám binh ở Dalat (đồi Dinh thị trưởng).
- Tháng 10: Đòan Odhéra, Guynet nghiên cứu mở đường Sài gòn – đà Lạt qua Blao theo gợi ý của Thouard.
1899 - Tháng 3: Paul Doumer và Bác sĩ Yersin lên quan sát cao nguyên Lang Biang.
- 28/4: Đòan Đại úy Guynet làm đường bộ từ Nại lên cao nguyên Lang Biang
- 8/5: Bác sĩ E. Tardif, Thouard, Guynet và đòan khảo sát lên Lang Biang.
- 1/11:
Paul Doumer ký nghị định thành lập tỉnh Đồng Nai Thượng và 2 trạm hành
chánh (Post Administratif) tại Tánh Linh và trên cao nguyên Lang Biang,
thủ phủ đặt tại Di Linh.
1900 -
Dựng nhà đốc lý công sứ (hotel du résident Maire) ở Đà Lạt (nhà sàn
bằng gỗ lợp tôle, vị trí tại đài phát thanh-truyền hình Lâm Đồng).
- Hòan thành con đường bộ Tháp Chàm – Xóm Gòn – Dran – DaLat.
1901 - Paul Doumer quyết định thành lập tuyến đường sắt Tháp Chàm – Dalat.
- Tổ chức tiếp tế Dalat tuyến Phan Rang, lập trạm hành chính và y tế.
1902 - Paul Doumer ra đi
1903 - Bãi bỏ tỉnh Đồng Nai Thượng – Trạm hành chánh Langbiang trực thuộc tỉnh Phan Rang, Cunhac làm quận trưởng.
- Do
bệnh sốt rét, người Pháp cho khảo sát thêm vùng Đơn Dương, Di Linh. Các
ý kiến của các đòan Beylie, Penequin, Grall, Bilzar, Garnier, Cunhac,
Ducla, Vassal đều ủng hộ chọn Dalat.
1906 - Họp Hội đồng tối cao tại Dalat, Tòan quyền Paul Beau xác định lập trạm nghĩ dưỡng ở Dalat thay Đankia.
1907 - Cất lữ quán cho khách vãng lai, khách sân đều tiên của Dalat là hotel du Lac (nay là chỗ của khách sạn Hàng không)
1908 – Trạm thí nghiệm nông nghiệp chuyển từ Đankia về Dalat. Dân số người Việt chừng vài chục người, 8 đến 10 nhà tranh.
1909 – Đường sắt Tháp Chàm – Xóm Gòn hòan thành (1903 – 1909)
- Chuyển trạm khí tượng từ Đankia về Dalat
1910 - Thiếu kinh phí ngừng xây dựng giao thông.
1911 – Tòan quyền Albert Sarraut chủ trương xây dựng gấp đường giao thông lên Dalat.
1913 - Thông đường Di Linh – Ma Lâm ( Phan Thiết)
1914 - Thông đường Di Linh – Dalat
1916 - 6/1: Thành lập tỉng Langbian (nghị định của Tòan quyền Roume)
- 20/4: Dụ của Vua Duy Tân về việc thành lập thị tứ Dalat (Center urbain de Dalat – recout en dotation imobilìere).
- Khởi công xây dựng Hotel du Langbian Palace (khách sạn Palace bây giờ)
- Khâm sứ J,E. Charles ký nghị định thành lập thị trấn Dalat.
1917 - Đoàn Đình Duyệt, Thượng thư bộ Công của triều đình Huế lên Dalat nghiên cứu việc xây dựng hoàng cung.
1918 – Xây nhà máy điện (nhà đèn), lập dưỡng viện thừa sai.
1919 – Ngăn đập tạo hồ trên suối Cam Ly (từ Thủy tạ nối qua ngã 3 đồi cù)
1920 – 31/10: Toàn quyền Maurice Long ký nghị định tách cao nguyên Lang Bian thành lập khu tự trị Đà Lạt.
- 30/10: Nghị định lập Sở Điều hành các dịch vụ ở trạm vùng cao trên cao nguyên Lang Bian và du lịch ở Nam Việt Nam.
- 30/10 Dalat lên thị xã hạng 2 (Thị trưởng Garnier 1920 – 1926)
- Đường xe lửa răng cưa (a cremaillère) khởi công vượt qua đèo Ngoạn Mục (Col Bellevue)
- Hoàn thành đường Phan Rang – Dalat
- Mở trường Nazareth, Bưu điện, Kho bạc, nhà máy nước.
- Xây đình Dalat
- Xây đình và lập ấp Tân Lạc
1921 - Kiến trúc sư Ernest Hébrad thiết lập đồ án quy hoạch Dalat
- Hoàn thành khách sạn Palace
- 16/8: Toàn quyền René Robin lập khu bảo tồn trạm Bò
1922 - Khởi công xây dựng khách sạn Du Parc (nay là khách sạn Dalat )
1923 – Đồ án quy hoạch Dalat của Hébrad hoàn thành.
- Xây đập thứ hai phía dưới đập năm 1919 (giữa ấp Anh Sáng và Lê Đại Hành) tạo thành 2 hồ nước ở khu trung tâm Dalat.
- Phó Toàn quyền Bédoin ký nghị định về tổ chức lại Thị xã Dalat.
- Dân số Dalat 1500 người.
1924 - Xây đình ấp An Hoà
1925 – Dân số trên 8000 người.
1926 – Toàn quyền Alexandre Varenne ký nghị định về tổ chức điều hành hành chánh và ngân sách thị xã
1927 – Xây nhà máy điện, trường Petit Lycée (nay là trường Kỹ thuật Lâm Đồng)
- Hình thành khu dân cư Xuân Trường ( Trường xuân, Trạm Hành, Cầu Đất), Xuân Thọ.
1929 - Dời chợ từ khu Anh Sáng lên khu Hoà Bình (Chợ Cây).
- Khởi công xây dựng trường Grand Lycée (nay là trường Cao Đẳng Sư Phạm Lâm Đồng).
- Lập làng Trường Xuân (Cầu Đất).
1930 - Tháng 4: Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên được thành lập.
- Xây đồn lính thủy ( trại Coubert – nay là khách sạn Hương Trà)
- Khu vực chung quanh chợ Cây (khu Hoà Bình) bị cháy.
- Hình thành cư dân làng Đệ Nhị, Nam Thiên, Xuân An.
- Xây đình và lập ấp Thiên Thành.
1931 - Khởi công xây nhà thờ lớn (Nhà thờ Con Gà) đến năm 1938 hoàn thành.
- Xây đình làng Trường Xuân, Trạm Hành, Chợ Cầu Đất.
- Chợ cây bị cháy.
1932 - 2/5: bão lớn phá hủy đập O’Neil và 2 đập ngăn suối Cam Ly.
- Hoàn thành đường sắt Phan Rang – Dalat. Khởi công xây dựng Nhà Ga.
- Hoàn thành đường Sài Gòn – Dalat, sân Golf.
- Xây đình làng Đệ Nhị.
1933 - Kiến trúc sư Pineau xây dựng đồ án chỉnh trang Dalat.
- Đấu thầu xây đệp hồ lớn.
- Khai thông đường Sài Gòn – Dalat vượt qua đèo Bảo Lộc.
- Số du khách đến Dalat 10.000 (tính đến 31/5)
1934 - Xây đập tạo thành hồ lớn (Grand Lac) – Hồ Xuân Hương
- Khởi công xây dựng trường Notre Dame du LangBian (Couvent des Oiseaux) nay là trường Dân tộc nội trú.
1935 - Dân số 4500.
- Xây lại Chợ Dalat ( Hoà Bình) và Hồ Xuân Hương
- Khánh thành trường Grand Lycée (Lycée Yresin).
- Thành lập Công ty Du lịch – Đà Lạt có 272 biệt thự.
1936 - Nghị định điều chỉnh quy chế Thị xã (Toàn quyền Brévré)
- Lập Viện Pasteur Đà Lạt.
- Xây dựng trường Notre Dame du Lang Bian.
- Lập ấp Tự Phước.
1937 - Hoàn thành chợ Đà Lạt (Khu Hoà Bình).
- Xây dựng Dinh Toàn quyền (Dinh II), khu cư xá Saint Benoit, Belle vue, trường Grand Lycée, Đà Lạt có 378 biệt thự.
- Thông dường đi Daklak.
- Khai giảng Petit Lycée.
1938 - Dân số 9600.
- Thành lập ấp Hà Đông.
- Xây đình ấp Tự Phước.
- Khởi công xây dựng chùa Linh Sơn.
- Khánh thành nhà ga Đà Lạt.
- Công nhân hãng S.I.D.E.C, đồn điền chè đình công.
1939 - Lập trường Thiếu sinh quân.
- Hình thành cư dân Bao La, Đa Thành, Tây Hồ.
- Dân số 14.500, 487 biệt thự
- Toàn quyền Decoux quyết định cho thiết lập đề án phát triển và chỉnh trang Đà Lạt.
1940 - Lập ấp Nghệ Tĩnh, làng Phước Thành, An Thành
- Xây đình Đa Thành, ấp Nguyễn Siêu, Cao Thắng, Cao Bá Quát.
- Xây trường Thánh Tâm (Sacré coeur et des Filles de la charité), nữ tu Bác ái (nay là trường chuyên Thăng Long).
- Làng Tây Hồ, Bạch Đằng, Xuân An, Mỹ Thành.
1941 - Xây trường La salle Adran
- 8/1: Decoux thành lập tỉnh LangBian.
1942 - Dân số hơn 42.000 người.
- Kiến trúc sư Lagisquet hoàn tất đồ án quy hoạch thành phố.
- Xây dựng nhà máy thủy điện Angkroet.
- Khánh thành nhà thờ lớn, chùa Linh Sơn.
- Xây đình ấp Nghệ Tĩnh, làng Nam Thiên, Đa Lợi.
- Xây xong trường Grand Lycée, lò Gạch.
- Khởi công xây khu cư xá Decoux (cité Decoux tức là khu De Pics)
1943 - Xây dựng đường Prenn mới, rút ngắn gần 4km so với đường cũ.
1944 – Dân số hơn 20.000 người.
- Thủy điện Angkroet hoạt động.
- Trường Kiến trúc chuyển vào Đà Lạt ở tại Lycée Yresin.
1945 - Dân số 25.800 người, 1000 biệt thự. Hoàng thân Linh An làm Thị trưởng dưới thời chính phủ Trần Trọng Kim.
- Tháng 5: Uy ban Mặt trận Việt Minh thành lập.
- 23/8: khởi nghĩa giành chính quyền, thành lập Uy ban cách mạng lâm thời, Chủ tịch: Trần Xuân Biền.
1946 - Pháp phối hợp với Nhật tấn công 3 phòng tuyến Trại Mát, Fimnom, cây số 42.
- Toà Đốc lý đổi thành Toà Thị chính.
- 17/4 đến 21/5: Hội nhgị trù bị Fontainebleau tại Đà Lạt.
- D’Argenlieu lập “Tây kỳ tự trị”.
- Xây đình Tự Tạo, Đa Lộc, Đ a Thọ, Xuân Thành.
1947 - Lập trường Ecole des montagnards du LangBian.
- Xây đình làng Bao La, Phước Thành, thôn Quý Sơn.
1948 - Thông tuyến hàng không Hà Nội - Đà Lạt.
- Xây đình Mỹ Lộc.
1949 - Hiệp định Elysée, tháng 12 Pháp trao toàn bộ chính quyền sang chính phủ Bảo Đại, Bác sĩ Trần Đình Quế làm Thị trưởng Đà Lạt.
1950 – Dụ số 6 (15/4), sắc lệnh số 3 QT/TD (25/7) thiết lập Hoàng triều cương thổ.
- Dụ số 4 (10/11) xác định địa giới Đà Lạt.
- Chuyển trường Võ bị quôc gia ở Huế vào Đà Lạt thành trường Võ bị Liên quân Đà Lạt.
- Xây đình Lạc Thành.
1951 - Tháng 5: nhân dân biểu tình vì Pháp thảm sát 20 tù nhân ở Cam Ly.
- Xây đình Đa Phú.
1952 - Lập ấp Anh Sáng, làng Đa Phủ.
- Xây đình Đa Trung, Cô Giang.
- Lập trường Bảo Long (nay là trường Trần Hưng Đạo), Phương Mai (nay là Bùi Thị Xuân).
1953 - Sắc lệnh số 4 (13/4) về chế độ quản lý Đà Lạt.
1954 – Hiệp định Genève. Dân số 52.000 người do làn sóng di cư từ Bắc, Lào và các Tỉnh khác đến.
- Xây đình Anh Sáng, Đa Cát, An Thành.
1955 - Dú (11/3) bãi bỏ Hoàng triều cương thổ.
- Việt hoá tên gọi các đường, địa phương.
- Xây đình Sào Nam.
1956 - Xây đình Bùi Thị Xuân.
1957 – Nghị định 57/BNV/NA/P5. Thành lập Viện Đại học Đà Lạt ngày 8/8.
1958 – Sắc lệnh số 261/NV thành lập tỉnh Tuyên Đức.
- Lập Trung tâm nghiên cứu nguyên tử, Giáo hoàng chủng viện Pio X, Thư viện quốc gia.
- Khánh thành khu du lịch thác Prenn.
- Xây đình Đa Thuận, Đinh Công Tráng, Thái Phiên.
1959 - Trường Võ bị liên quân Đà Lạt đổi thành trường Võ bị Quốc gia Việt Nam.
1960 – Thành lập Nha Văn khố.
- Sự vụ lệnh số 68/VPNV Thị trưởng Đà Lạt kiêm Tỉnh trưởng Tỉnh Tuyên Đức.
- Xây Miếu thành hoàng Đa Thiện 1.
1962 - Khánh thành sân bay Liên Khương.
1963 - Xây Miếu Thành hoàng 2 Đa Thiện.
1965 - Dân số 73.290 người.
1966 - Lập trường Đại học Chiến tranh Chính trị ( sắc lệnh số 48/LQG ngày 18/3)
- 4/4: lực lượng nhân dân, sinh viên, học sinh tranh thủ dân chủ chống Mỹ Thiệu, Đài Phát thanh bị đốt.
- Xây Miếu Thành hoàng 3 Đa Thiện.
1967 - Lập trường Chỉ huy tham mưu.
1968 – Các biệt thự ở đường Huỳnh Thúc Kháng, Pasteur và khu vực dân cư lao động cây số 4 bị tàn phá (chiến cuộc Xuân Mậu Thân).
1969 – Đánh mìn khách sạn Ngọc Lan.
1970 – Dân số 89.656.
- 30/3 : Lực lượng đặc công đánh vào trường đại học Chiến tranh Chính trị.
- 3/10 : Biểu tình, bãi thị chống Nguyễn Văn Thiệu “độc diễn”.
1974 - Xây Miếu Thành hoàng 4 Đa Thiện.
1975 - ¾: Giải phóng Đà Lạt.
- 4/4 Đà Lạt trực thuộc Tỉnh Tuyên Đức.
- 6/5 thuộc khu 6.
- 5/6 Tỉnh Lâm Đồng.
1977 - Xây dựng Ngiã trang Liệt sĩ, hoàn thành hệ thống đèn chiếu sáng toàn thành phố, nạo vét đập Đa Thiện.
- Giải quyết xong nạn mù chữ, trường Đại học Đà Lạt hoạt động trở lại.
1981 - Hoàn thành đập chính hồ chứa nước Chiến Thắng.
1982 - Hoàn thành nhà máy nước Suối Vàng, thay đổi toàn bộ hệ thống ống dẫn nước cỡ lớn trong thành phố.
1985 - Nạo vét Hồ Xuân Hương, trồng cây cảnh quanh hồ.
- Thàn lập Trung tâm Bồi dưỡng – đào tạo tại chức.
1988 - Tái hoạt động làng SOS.
1991 - Thành lập Công ty Thương mại Du Lịch.
- Liên doanh với DRI nâng cấp khách sạn Palace, sân cù.
1993 - 4/4: thi công công trình nâng cấp Chợ Đà Lạt thành Trung tâm Thương Mại dịch vụ.
- Bến xe mới Nguyễn Tri Phương hoạt động.
- Thành lập Sở Du lịch
1996 -
1997 – Xây đình Sầm Sơn.
1998 – Lập thôn Đa Quý, Lộc Quý.
1999 – Xây đình Đa Quý
- Lên đô thị loại hai.
2000 - Khởi công dự án Cấp nước và Vệ sinh thành phố Đà Lạt
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Lưu ý: Chỉ thành viên của blog này mới được đăng nhận xét.