Suy nghĩ về quy hoạch Phú Quốc
Cảng hàng không Phú Quốc – Ảnh: internet
Kienviet.net – BBT:
Kiến Việt trân trọng giới thiệu tới bạn đọc bài viết phản biện của
TS.KTS. Phó Đức Tùng về quy hoạch Phú Quốc nhân dịp anh tham gia hội
thảo Kiến trúc du lịch biển đảo Việt Nam. Bài viết có những kiến giải
độc đáo về vị thế và đề xuất cho hòn đảo được đánh giá là có tiềm năng
phát triển của Việt Nam.
Hôm nay, chúng ta họp nhau ở đây, có một
mục đích rất rõ là cùng nhau hội ý về những giải pháp hay nhất cho
tương lai Phú Quốc. Tham luận này của tôi được xây dựng trên cơ sở
nghiên cứu và phân tích đồ án quy hoạch chung Phú Quốc đã được phê duyệt
và thực tế thực hiện quy hoạch cho tới nay. Trên cơ sở đó, ý kiến tập
trung chủ yếu vào những vấn đề chính của công tác QH để cùng suy nghĩ
tiếp xem nên giữ cái gì, thay đổi cái gì để có được một định hướng hiệu
quả hơn. Và đương nhiên, đây là ý kiến chủ quan, cá nhân, mong góp vào
trao đổi.
Trước hết, chúng ta đều biết Phú Quốc là
một hòn đảo rất đặc biệt ở Việt Nam, có một vị trí thuận lợi về nhiều
mặt trong khu vực, và có nhiều tiềm năng về sinh thái, cảnh quan, nhân
văn xã hội v.v. Với tiềm năng này, Phú Quốc được nhà nước cũng như tỉnh
đặc biệt ưu tiên và đặt kỳ vọng rất lớn. Cả nước xôn xao về quốc đảo,
đặc khu Phú Quốc từ hàng chục năm nay. Quy hoạch toàn đảo lần đầu tiên
đã được phê duyệt từ năm 2005, với đầy khí thế phát triển. Tới nay, hầu
như toàn bộ diện tích trên đảo đã được phủ kín bởi quy hoạch chi tiết.
Hàng ngàn dự án đầu tư với mọi cấp độ đã đổ dồn về đăng ký ở đảo, trong
đó hàng trăm dự án đã được phê duyệt, mấy tram dự án đang nằm chờ mà hết
chỗ. Tuy nhiên, thực tế là sau hơn một chục năm khởi động, số tiền thực
sự đổ vào Phú Quốc chưa đáng để. Các dự án đã phê duyệt gần như không
được triển khai. Về cơ bản Phú Quốc chưa có được những bước tiến như
mong muốn. Vậy vấn đề nằm ở đâu?
1- Vấn đề nằm ở mục tiêu tổng thể không khả thi:
Trong báo cáo ngày 14.02.2008, Phó Thủ
tướng Chính phủ Nguyễn Sinh Hùng , nay là Chủ tịch Quốc hội khẳng định
mục tiêu tương lai của Phú Quốc là: “Phát triển du lịch ở đẳng cấp cao,
trở thành trung tâm kinh tế mạnh tầm cỡ khu vực, dựa vào khai thác dịch
vụ tài chính, ngân hàng, giải trí, thương mại…” Mục tiêu này được coi
như đề bài cho quy hoạch Phú Quốc hiện nay. Việc định hướng mục tiêu
trên chủ yếu dựa vào hai lý do:
- Thứ nhất là Phú Quốc có vị trí địa
lý và diện tích khoảng như Singapor, vậy cũng có thể đảm nhiệm vai trò
tương tự Singapor, tức là trung tâm thương mại, dịch vụ, tiền tệ quốc
tế.
- Thứ hai là Phú Quốc có xuất phát
điểm tương tự như Kosamui của Thái Lan, cả về thời gian lẫn tài nguyên,
vậy có thể định hướng tương tự Kosamui về hình thức và số lượng khách du
lịch. Tuy nhiên, cả hai lập luận này đều không có cơ sở.
Khu nghỉ dưỡng La Veranda Resort Phú Quốc
- Vị trí và diện tích của Phú Quốc không
thể nói lên điều gì khi so sánh với Singapor. Sự khác biệt là quá lớn.
Singapor là một quốc đảo, với gần 4 triệu dân, từng có một vai trò đặc
biệt trong hệ thống thông thương quốc tế của Anh Quốc ở đông nam á. 4
triệu dân đó là người tàu, đa số làm chủ hai ngôn ngữ phổ biến nhất thế
giới là tiếng Anh và tiếng Trung, có quan hệ thân cận, ruột thịt với hai
đại cường quốc là Trung Hoa và Anh Quốc cũng như những dây mơ rễ má của
hai hệ thống này. Trình độ văn hóa và chuyên môn của họ thuộc loại cao
trên thế giới. Mức thu nhập bình quân đầu người của họ gấp hơn 20 lần
dân Phú Quốc. Lượng khách du lịch quốc tế của họ gấp 3 lần cả nước Việt
Nam. Vì vậy, tiềm lực kinh tế xã hội thực sự của 100 ngàn ngư dân, nông
dân Phú Quốc có thể nói chỉ tương đương với khoảng 5 ngàn dân Singapor
là cùng. Như vậy, cho dù có cùng vị trí địa lý và độ lớn, tiềm lực thực
của Phú Quốc hiện tại chỉ có thể tính tương đương với 1/100 của
Singapor. Với thực lực đó, Phú Quốc không thể chen vào thị trường của
Singapor được.
Mục tiêu “trung tâm thương mại, ngân hàng, dịch vụ tài chính quốc tế” của Phú Quốc rất cần được xét lại.
- Về tiềm năng du lịch, Phú Quốc được so
sánh với Kosamui của Thái Lan, vì Kosamui có cùng xuất phát điểm mà đã
đạt 3 triệu lượt du khách/năm. Nhiều ý kiến tỏ ra rất ngạc nhiên khi
thấy Phú Quốc thực tế không đạt nổi 1/10 mức của Kosamui. Trên thực tế,
thành công của Kosamui lại không phụ thuộc chủ yếu vào điều kiện nội tại
trên đảo, mà là kết quả kinh doanh du lịch toàn quốc của Thái Lan. Tổng
lượng du lịch của Thái Lan vốn đã hơn hẳn Việt Nam, gấp gần 4 lần. Mặt
khác, chuỗi du lịch của Thái Lan rất chặt chẽ, phối hợp các loại hình từ
đại đô thị Bangkok, tới các điểm du lịch miền núi như Chieng Mai,
Chieng Rai, rồi vài điểm ở bờ biển. Mỗi loại sản phẩm du lịch chỉ có 1-2
điểm, đều rất đặc sắc, có những sản phẩm bổ trợ cho nhau. Vì vậy, tour
du lịch Thái Lan sẽ liên kết được tất cả các điểm này, và điểm nào cũng
đông khách. Trong khi đó, ở Việt Nam, lượng khách du lịch vốn ít ỏi lại
bị lôi kéo tới hàng mấy trăm điểm trên núi, các khu rừng quốc gia, vườn
bảo tồn, lại mấy tram điểm dưới biển, vài chục đô thị lớn nhỏ. Phú Quốc
tuy có tính đặc biệt là đảo, nhưng sản phẩm du lịch cũng không có gì
khác cơ bản so với hàng trăm điểm khác trong đất liền, vì vậy không thể
nói tiềm năng của Phú Quốc tương đương Kosamui. Tuy nhà nước và tỉnh
chấp thuận mức ưu đãi tối đa cho Phú Quốc, nhưng lại không thể khống chế
các điểm khác không được phát triển để chỉ tập trung vào vài điểm như ở
Thái Lan hay Malaysia. Hoạt động miễn thuế chủ yếu chỉ được gói gọn
trong một khu vực như khu dutyfree chứ không thể bao gồm tất cả mọi hoạt
động kinh tế trên đảo.
2- Vấn đề nằm ở quy trình quy hoạch duy ý chí:
Theo phương pháp quy hoạch hiện nay trên
thế giới, mỗi đồ án quy hoạch đều bắt đầu bằng khâu phân tích hiện
trạng và bối cảnh vùng rất kỹ lưỡng. Trên cơ sở đã làm rõ những tiềm
năng, thách thức của khu vực quy hoạch, nhà quy hoạch mới cùng các bên
tham gia đưa ra quyết định về tầm nhìn dài hạn hay là mục tiêu chung của
khu vực đó. Như vậy, tầm nhìn được đưa đã gắn liền với hiện trạng cũng
như đã là cam kết của các bên tham gia về một mục tiêu chung. điều này
có thể nói là cốt yếu nhất cho tính sát thực và khả thi của mục tiêu.
Trong trường hợp Phú Quốc nói riêng và đại đa số các quy hoạch đô thị ở
Việt Nam nói chung, mục tiêu tổng thể thường được áp đặt từ ý chí chính
trị trung ương. Đây là cách tiếp cận mang nặng tinh thần kinh tế kế
hoạch cũ, chưa được thay đổi trong khi nền kinh tế đã chuyển sang cơ chế
thị trường. Mục tiêu cho trước này rất có thể thiếu thực tế, và cho dù
có thực tế đi chăng nữa cũng không thật sự khả thi, vì nó không phải kết
quả của đồng thuận giữa các bên có trách nhiệm thực hiện sau này.
Do mục tiêu đã cho trước, mọi việc phân
tích bối cảnh, điều kiện hiện trạng, tiềm năng, thách thức v.v. đều được
làm một cách hình thức, cố gắng biện minh cho mục tiêu này, chứ không
còn là những nghiên cứu khách quan, nhằm tìm ra hướng đi, tầm nhìn hợp
lý cho Phú Quốc nữa. Có thể nói, hiện nay chúng ta chưa có một bản phân
tích thực sự có giá trị. Từ mục tiêu chính trị cho trước ở trên, chứ
không phải từ phân tích những tiềm năng thực sự, các nhà quy hoạch đưa
ra định hướng về khách du lịch khoảng 3 triệu người một năm. Và để đáp
ứng nhu cầu phục vụ cho từng ấy khách, dân số đảo sẽ cần khoảng 500 –
600 ngàn người. Trên cơ sở lượng khách, số dân, loại hình du lịch, xác
định quy mô diện tích cho đô thị và các công năng khác trong tương lai
của Phú Quốc. Như vậy cho thấy rõ, một sai lầm trong định hướng mục tiêu
ban đầu sẽ nhân rộng dần trong toàn bộ quy hoạch mà không hề có một cơ
chế kiểm soát nào. Từ đó ta thấy giải pháp quy hoạch là một mô hình lý
thuyết được xây dựng trên một nền móng hoàn toàn có thể thiếu thực tế và
không ngạc nhiên gì khi thấy phương án quy hoạch không thể được thực
thi. Việc định hướng quy mô quá lớn sẽ dẫn đến việc dàn trải tiềm lực
kinh tế vốn đã ít ỏi. Những giá trị văn hóa xã hội hiện hữu, tuy nhỏ
nhoi nhưng thực ra có thể củng cố, phát huy, thì bị coi là không đáng
kể, có thể xóa sạch, vì rõ ràng với quy mô ghê gớm kia thì những thứ tài
sản hiện hữu có đáng gì. Cái mới chưa thấy đâu, nhưng cái mất thì rõ
ràng. Ngoài ra, toàn bộ diện tích đất, nhất là dải ven biển quý giá
nhất, đã bị chia xẻ, tư hữu hóa hết cho các dự án ảo, trong khi đó có
thể có người thực sự làm được việc thì không còn đất để làm. Cái ấn
tượng hoang sơ, vốn là một nét hấp dẫn của Phú Quốc, nhanh chóng mất đi
chỉ riêng với ý đồ quy hoạch, trong khi đó, cái hiện đại, cao cấp còn
chưa thấy đâu.
3- Vấn đề ở chỗ các giải pháp quy hoạch chưa tốt:
Cho dù mục tiêu đề ra có là không tưởng,
nhưng nếu các giải pháp quy hoạch đều rất tốt thì kết quả thu được vẫn
có thể tốt. Trong gần một thế kỷ qua, ngành thiết kế đô thị đã tích lũy
được một số kinh nghiệm và bài học quý báu, có thể coi là những tiêu chí
cơ bản cho mọi đô thị tốt. Những tiêu chí này ví dụ như là: “phát triển
bền vững”, ”ý thức về biến đổi khí hậu”, “giảm khí thải và ô nhiễm”,
“tiết kiệm nước”, “tiết kiệm năng lượng”, “bảo tồn thiên nhiên”, “tham
gia cộng đồng”, “quan tâm đến lợi ích chung của cộng đồng”, “tạo khu
công cộng có tác động lẫn nhau”, “láng giềng sáng tạo”, “phát triển thận
trọng”, “hạn chế dàn trải”, “giữ đất nông nghiệp” v.v. Tất cả những
tiêu chí này đều đã được nêu lên thành nguyên lý quy hoạch trong đồ án
quy hoạch Phú Quốc. Tuy nhiên, những giải pháp hiện nay được đưa ra chưa
thuyết phục là đã ý thức được hay đạt được các tiêu chí trên.
1- Chỉ riêng việc quy hoạch liền một lúc
5 khu sân Golf, với tổng diện tích gần 1000 ha, đã là một giải pháp đủ
để phá hủy tất cả các khẩu hiệu nêu trên cùng một lúc.
2- Đất nông nghiệp trước mắt giảm từ
12000 ha xuống còn khoảng 6000 ha, và bản than 6000 ha đó được định
nghĩa luôn là dự trữ phát triển đô thị. Lý do được nêu ra là đã đủ đất
nông nghiệp, nếu xét theo tiêu chuẩn mỗi người nông dân một sào bắc bộ
như ở miền bắc hiện nay. Trong khi đó, số lượng nông dân Phú Quốc được
dự tính sẽ tăng gấp 6 lần hiện tại vào thời điểm 2030, và thu nhập đầu
người của họ cũng phải gấp hàng chục lần hiện nay.
Muốn như vậy, năng suất nông nghiệp trên
cùng diện tích đất phải tăng gấp hàng trăm lần hiện tại. Làm thế nào để
đạt năng suất này?
3- Đồ án nhận định vấn đề phát triển của
Phú Quốc trong quá khứ là các dự án quá nhỏ lẻ, manh mún, không hoành
tráng, cần tập trung vào số ít hơn các dự án cực lớn. Có lẽ đây là một
nhận định phi lý nhất về hiện trạng kinh tế và nguy hiểm nhất về mặt xã
hội học. Nó phản lại tất cả những nhận thức tiến bộ về lĩnh vực xã hội
học và kinh tế học đô thị mà chính đồ án cũng hô hào như “đa dạng”, “đô
thị nén”, “bản sắc”, “lịch sử”, “tham gia cộng đồng” v.v.
4- Casino được coi là một giải pháp thần
diệu, có khả năng thu hút khách nhiều tiền đặc biệt, làm tăng lượng du
khách tới mấy chục phần trăm. Chúng ta cần biết rằng Casino là một dịch
vụ được cho phép gần như khắp thế giới. Nhưng trên thực tế, dân cờ bạc
chỉ thích tập trung ở một số điểm như Las Vegas, Monte Carlo, Macao v.v.
Những nơi khác có mở ra cũng chẳng mấy khách. Việc cho phép mở Casino
không hề đảm bảo người ta sẽ đến đó chơi.
5- Mặc dù đồ án phân tích quy hoạch cũ
năm 2005 là quá dàn trải, đánh giá tiềm năng phát triển hơi quá lạc
quan, cần phải thận trọng hơn. Nhưng trong đồ án này, tất cả các khu đô
thị đều mở rộng hơn nhiều so với đồ án 2005. Tất cả mọi khu đô thị đều
có diện tích phình ra gấp từ 15-25 lần quy mô hiện trạng.
6- Về các giải pháp từ phân khu chức
năng tới quy hoạch không gian kiến trúc cảnh quan chưa thấy nổi rõ được
những lý luận nào nhằm đạt được những khẩu hiệu nêu trên. Nhìn chung,
quy hoạch vẫn dựa trên những công thức cũ về “trục hoành tráng”, “khu
cao cấp”, “ khu phức hợp” v.v. với một hỗn hợp đủ các thể loại cấu trúc
đô thị thường gặp trong mọi đồ án hiện nay. Và nhìn chung, quy hoạch vẫn
nặng về các chỉ tiêu, viễn cảnh tưởng tượng kiểu thời bao cấp như “nơi
đây sẽ là”, “phải trở thành” v.v. mà không tập trung giải quyết câu trả
lời cho các vấn đề: Làm thế nào để những điều đó có thể trở thành hiện
thực? Làm thế nào để tăng trưởng kinh tế, thu hút nhà đầu tư?, làm thế
nào để có được công bằng xã hội? Giải pháp gì cho người dân hiện hữu? Ai
sẽ là công dân tương lai của Phú Quốc, làm sao thu hút được họ về?
Không gian đô thị tương lai sẽ hấp dẫn ở chỗ nào?
KIẾN NGHỊ:
- Cần phải nghiêm túc xem xét lại từ mục tiêu chiến lược của đảo.
- Phải đánh giá nghiêm túc và khách quan
tiềm năng, thách thức hiện trạng, trong bối cảnh khu vực, từ đó mới đề
ra được chiến lược chính cho đảo là gì. đánh giá hiện trạng không nên
quá dàn trải, nếu những đánh giá này không dẫn đến giải pháp quy hoạch,
mà tập trung vào đánh giá sức chịu tải môi trường và độ thích hợp của
từng vùng đất (capability and suitability assessment).
- Về phần xác định tiềm năng điều quan
trọng nhất là không phải những gì có thể thực hiện đều nên thực hiện,
cần phải tìm ra những lỗ hổng của thị trường. Cần phải thay đổi hoàn
toàn tư duy kinh tế kế hoạch, cho là ta có thể làm gì thì thị trường sẽ
theo như vậy bằng tư duy kinh tế thị trường, tức là chỉ những gì thị
trường thiếu, và cần, và ta có khả năng đáp ứng, thì mới là tiềm năng
thực sự.
- Sau đó, cần tập trung vào đề xuất và
thực hiện một số giải pháp, một số dự án có tầm chiến lược quan trọng,
không nên dàn trải ra rất nhiều tiêu chí, rất nhiều khu vực. Những giải
pháp được đề ra cần bám thật sát vào những nguyên lý quy hoạch đã được
đúc rút từ kinh nghiệm quốc tế để có tính khả thi và hiệu quả cao nhất.
Chẳng hạn Singapor đưa ra tiêu chí chính là quy hoạch lấy nước ngọt làm
trung tâm. 70% diện tích quốc đảo được quy hoạch thành catchment area.
Tuy thế họ vẫn phải nhập 40% nước. Phú Quốc đã có quy hoạch thêm nhiều
hồ chứa. Nhưng hồ chứa chưa phải tất cả, còn rất nhiều vấn đề liên quan
đến quy hoạch một khi lấy nước ngọt làm trung tâm. Về nguyên tắc, chúng
ta đang ở trong một giai đoạn quá độ, và những kiến thức cũng như kinh
nghiệm của chúng ta về lĩnh vực quy hoạch theo hướng hiện đại, từ khâu
lập quy hoạch tới quản lý, thực hiện đều còn rất mỏng. Không có lý do gì
để quyết định đặt nền móng cho 100 năm sau tại thời điểm này cả. Có lẽ
nên cố gắng để dành càng nhiều càng tốt những mảnh đất và tài sản nguyên
vẹn cho quyết định của những thế hệ tương lai.
TS.KTS Phó Đức Tùng
Tham luận tại Hội nghị Ban chấp hành và hội thảo Kiến trúc du lịch biển đảo Việt Nam tại Phú Quốc
Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải ngày 11.5 đã ký quyết định điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng đảo Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang đến năm 2030.
Theo đó, phạm vi lập điều chỉnh quy hoạch lần này gồm toàn bộ huyện đảo Phú Quốc (2 thị trấn, 8 xã) với tổng diện tích đất tự nhiên là 58.923 ha. Trong tương lai, Phú Quốc sẽ là thành phố biển đảo, trung tâm du lịch, dịch vụ cao cấp, trung tâm khoa học công nghệ của quốc gia và khu vực Đông Nam Á.
Tới đây, bên cạnh việc xây dựng sân bay quốc tế, cảng biển quốc tế, bệnh viện chất lượng cao, trung tâm giáo dục đào tạo nghiên cứu khoa học… Phú Quốc sẽ có trung tâm huấn luyện thể dục thể thao, trường đua, sân golf, khu nghỉ dưỡng sinh thái cao cấp, trung tâm dịch vụ casino, hệ thống xe điện, khu thể thao biển, bến du thuyền…
Quang Minh Nhật
http://trunghocpt.wordpress.com/2010/05/15/phu-qu%E1%BB%91c-s%E1%BA%BD-la-thanh-ph%E1%BB%91-bi%E1%BB%83n-d%E1%BA%A3o/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Lưu ý: Chỉ thành viên của blog này mới được đăng nhận xét.