Kiến trúc Thiền (Zen architecture).
Zen có nghĩa là "thiền" trong tiếng Nhật (禪宗
Thiền Tông - xem http://en.wikipedia.org/wiki/Zen).
Zen hiện hữu ở sự liên tưởng. Vì thế, sự ứng dụng của Zen vào không gian sống của chúng ta cũng rất linh hoạt. Không cần không gian mênh mông, không cần vị trí giữa một thiên nhiên hoang sơ lý tưởng, một lối đi nhỏ lát đá tự nhiên len lỏi giữa cây cỏ trong căn nhà phố, hay một phòng ngủ với nệm đặt trên sàn lát gỗ thô mộc cũng đủ gợi nhớ về Zen.Từ các khái niệm đó, chúng ta nên hiểu nội thất mang phong cách Zen không chỉ đơn thuần trong kiểu dáng, vật liệu hay màu sắc hài hoà. Có thể nói Zen không chỉ gói gọn trong không gian nội thất. Zen hiện hữu trong mọi hoạt động ăn, ngủ, làm vườn, trang trí nhà cửa, tạo thành một “không gian sống” mà con người sẽ đạt đến trạng thái bình an, cởi bỏ tất cả những ràng buộc ưu tư.
Một
số khách hàng đến gặp KTS và yêu cầu thiết kế cho họ một nội thất thật
“Zen”. Nhưng khi làm việc cụ thể, họ chưa hiểu hết về Zen, chỉ nghe ai
đó nói rồi thấy hay và muốn có một không gian nội thất như vậy cho ngôi
nhà của mình. Vậy Zen là gì? Nó hiện hữu như thế nào trong phong cách
nội thất?
Zen
- "thiền" hướng đến sự đơn giản, tinh khiết và thiên nhiên, Zen hoá
giải tất cả những gì quá trang trọng, phô trương hay quá bày biện. Kiến
trúc Thiền thể hiện giản dị nhưng hướng nội với ý nghĩa tâm linh thuần
khiết và sự hài hoà giữa con người với thiên nhiên(con người là 1 phần tử trong thiên nhiên - vũ trụ).
 | Hình
1: Không gian mang phong cách Zen sẽ là một sự dẫn dắt nhịp nhàng từ
bên ngoài đến không gian nội thất bên trong. Mục đích chính của Zen là
làm cho con người và thiên nhiên hoà hợp. |
Không gian mang phong cách Zen sẽ là một sự dẫn dắt luân chuyển nhịp
nhàng từ bên ngoài đến không gian nội thất bên trong, như một vòng luân
hồi không bao giờ chấm dứt (hình 1).
Hình 2, 3, 4: Sự chuyển tiếp nhịp nhàng giữa không gian trong và ngoài nhà
Căn
nhà trên là một dẫn chứng. Qua hàng tre trước cổng, bạn như bước vào
một thế giới khác, hoàn toàn tĩnh lặng. Sau khi bước lên các bậc thang,
bạn sẽ ngỡ ngàng trước một mặt nước mênh mông mà khởi nguồn của nó là
một con lạch nhỏ. Mặt nước cứ mênh mang chảy mãi như sự vận động không
ngừng của sự sống (hình 2,3).
Toàn bộ căn nhà được bố trí tuân
thủ theo kim - mộc - thuỷ - hoả - thổ, thể hiện sự hoà hợp giữa con
người và tinh khí của đất trời. Ở đó, tất cả các giác quan của bạn sẽ
chìm đắm trong bầu không khí của Zen. Từ cái nhìn ấn tượng về sự thô
mộc, thiên nhiên của kiến trúc, nhắm mắt lại bạn sẽ cảm nhận mùi hương
nồng nàn của cỏ cây, bùn đất, trong âm thanh róc rách của mặt nước và
tiếng chuông thoang thoảng trên các đầu hồi. Bạn sẽ phân vân tự hỏi đâu
là trong nhà và đâu là ngoài nhà, để cuối cùng nhận ra rằng sẽ không có
giới hạn giữa các không gian đó. Tất cả chỉ tồn tại một “thiền đường”
thật tĩnh lặng, nơi mà các không gian nội thất như bồng bềnh trôi trên
cái sóng sánh của mặt nước bên ngoài. Và ánh nắng bên ngoài như tĩnh lại
bởi cái thô mộc và hun hút của bên trong (hình 4).
Hình 6: Toàn bộ không khí nội thất sẽ gợi hơi hướng của một buổi trà đạo ở mức tinh tuý nhất
|
Ngôi
nhà Nhật là một ví dụ khác về sự chuyển tiếp nhịp nhàng giữa không gian
trong và ngoài nhà. Bạn sẽ nhận ra phong cách Zen ngay từ bên ngoài, từ
các đường nét đơn giản, vật liệu thô mộc. Bước qua khu vườn được trang
trí trừu tượng bằng các đường lượn sóng tượng trưng cho nước trên cát sẽ
làm cho bạn từ từ tĩnh tâm. Bước vào nội thất qua ô cửa, bỏ lại giày
dép, đi xuyên qua hành lang với sàn gỗ mộc để bước vào phòng chung trống
trải như một tu viện. Thường thì sẽ có một bàn nhỏ làm trung tâm với
các gối vuông nhỏ xung quanh. Toàn bộ không khí đó sẽ gợi hơi hướng của
một nghi thức trà đạo ở mức độ tinh tuý nhất. Việc cởi bỏ các vật dụng
mang bên mình như giày dép để bước vào một không gian đơn giản đến trần
trụi sẽ mang lại cảm giác như tự thân mình gột rửa những ràng buộc vô
thường, để chiêm nghiệm như một thiền sư (hình 6).
Zen
tin vào bản thân của chính sự vật. Vì thế nội thất mang phong cách Zen
sẽ thể hiện được bản chất thật của các vật thể cấu thành không gian đó.
Zen đề cao giá trị tinh khiết và tự nhiên của vật liệu và sử dụng chúng
thô mộc, trần trụi. Với Zen, không gian nội thất sẽ mang đậm hơi hướng
của tự nhiên (hình 5).
Hình 5: Zen đề cao giá trị tinh khiết, tự nhiên của vật liệu và sử dụng chúng thô mộc, trần trụi.
|
“Zen
sao chép lại cái hồn của thiên nhiên, không phải đơn thuần là hình dạng
bên ngoài của nó. Viên đá là viên đá, cái cây là cái cây. Chúng ta có
thể dễ dàng nói, nhưng không bao giờ có thể thấu hiểu điều mình nói cho
đến khi khiêng viên đá trên tay và cảm nhận hơi lạnh của nó thấm vào
lồng ngực, hay vuốt tay dọc theo thân cây và cảm thấy sự vỡ vụn của
những vỏ cây còn sót lại trên tay…” (trích Living with Zen). Không gian
nội thất mang phong cách Zen sẽ giúp ta cảm nhận được các vân của gỗ,
những sớ đan của chiếu và cái xù xì của đá thiên nhiên.Thông thường,
trong các không gian nội thất Nhật mang phong cách Zen là sự mở rộng đi
cùng với sự nhẹ nhàng và linh hoạt. Kết cấu được phơi bày ra và tường là
các vách trượt di động bằng giấy. Động tác trượt nhẹ các vách ngăn mang
nét tinh tế hơn là mở cửa bản lề, nó cho bạn chuyển tiếp nhìn vào không
gian kế cận một cách nhịp nhàng mà không bị sự can thiệp sỗ sàng của
kiến trúc.
|
Hình 7: thiên nhiên bên ngoài trở thành một phần không thể thiếu của nội thất Zen
|
Sàn
được che phủ bằng vật liệu thô mộc, thiên nhiên, như gỗ có vân hoặc
chiếu đệm. Vật dụng là tối thiểu nên sẽ không có ghế và tầm mắt nhìn sẽ
thấp hơn rất nhiều so với căn nhà phương Tây. Một cách nào đó, nội thất
Zen phản chiếu tinh thần của thiên nhiên bên ngoài, không chỉ qua vật
liệu mà còn qua sự giao hưởng giữa ánh sáng và bóng tối. Bao bọc không
gian nội thất Nhật là các bức màn trượt che bằng giấy, nơi mà ánh sáng
thiên nhiên có thể xuyên qua.Trong không gian đó, ta có thể cảm nhận ánh
sáng yếu ớt của mùa đông cũng như cái rực rỡ của mặt trời mùa hè. Và
cũng trong đó, bóng đổ của cây cối xung quanh lên các mành ngăn bằng
giấy thay đổi từ lúc xum xuê cành lá đến lúc chỉ còn thân trơ trụi đã
gửi đến thông điệp xuân hạ thu đông cho không gian nội thất (hình 9).
|
Hình 8: có thể tạo một patio nhỏ như thế này trong nhà phố cũng đủ gợi hơi hướng phong cách Zen.
|
Các
đường thẳng đơn giản, chi tiết hoa văn được tiết giảm tối thiểu và màu
sắc sử dụng một cách kiềm chế. Tất cả các yếu tố đặc trưng đó của nội
thất mang phong cách Zen có chung mục đích: tạo một không gian sống thật
đơn giản đến mức tối thiểu, trong đó tất cả những trang trí nặng nề,
rườm rà đều bị lược bỏ. Nhưng điều đó không làm cho nội thất mang tính
khắc kỷ. Trái lại, sự chuyển tiếp nhịp nhàng giữa trong và ngoài nhà,
cách sử dụng khéo léo ánh sáng gián tiếp, nhẹ nhàng và vật liệu thô mộc
sẽ tạo ra một môi trường sống mang tính thiền định và gần gũi với thiên
nhiên.
|
Hình 9: bóng đổ của cây cối bao bọc xung quanh lên các mành ngăn bằng giấy.
|
Sự
nhấn mạnh vào tính đơn giản đã làm các thiết kế mang phong cách Zen
mang đậm hơi hướng hiện đại dưới cái nhìn của phương Tây. Nó làm liên
tưởng đến phong cách Minimalist (tối giản). Tuy nhiên, không gian nội
thất Minimalist của phương Tây lại thiên về “màu sắc của ánh sáng tự
nhiên”, trong khi nội thất Zen lại hướng về “màu sắc pha trộn của bóng
tối”. Nói cách khác, ánh sáng trong nội thất Zen được sử dụng gián tiếp
hoặc dùng ánh sáng của đèn lồng… Vật liệu trong không gian Minimalist
lại mang hơi hướng đơn giản, hi-tech, nhân tạo. Ngược lại ở nội thất
Zen, vật liệu hướng đến sự thô mộc thiên nhiên. Hiện nay, cũng có khuynh
hướng pha trộn giữa hiện đại phương Tây và Zen truyền thống để tạo nên
phong cách Zen hiện đại, khác với khuynh hướng Zen truyền thống chỉ mang
đậm tính chất Á Đông.
Hình
10, 11: “Zen hiện hữu trong mọi hoạt động sống của chúng ta. đây là một
cách bài trí bàn ăn phong cách zen theo thuyết luân hồi của đạo phật.
sự tròn trịa của đĩa, chén - một vũ trụ bên trong một vũ trụ. tất cả
những gì là chúng ta và tất cả những gì chúng ta làm đều được cấu trúc
từ vòng luân hồi vĩnh cửu” (trích Living with zen). Cách ăn uống đơn
giản sử dụng nguyên liệu thiên nhiên không chế biến nhiều, bài trí trong
tô có dạng tròn, tượng trưng cho sự hoà hợp giữa con người và thiên
nhiên.
|
Hình 12, 13: Phòng ngủ với màu sắc đơn giản, vật liệu thô mộc - một ví dụ điển hình cho phong cách Zen.
|
|
“Nội
thất mang phong cách Zen hiện đại - kết hợp giữa không gian hiện đại
phương tây và các vật dụng trang trí phương đông. các đồ tạo tác đông -
tây có thể kết hợp hay hoán đổi cho nhau - điều quan trọng nhất là sử
dụng chúng như thế nào trong tổng thể. không gian toàn trắng giúp cho
các vật trang trí khác kiểu hợp nhất lại một cách nhịp nhàng” (trích
Living with zen).
|
Hình 14: Phong
cách Zen đơn giản và thô mộc.
|
Hình 15: Kết hợp giữa không gian hiện đại phương tây và các vật dụng trang trí phương đông .
|
Hình 16: Phong
cách minimalism đơn giản và hi-tech.
|
Với
ảnh hưởng của Thiền tông, bắt đầu từ thời Kamakura (1185-1333) các chùa
Nhật theo Thiền tông đã có nhiều thay đổi về kiến trúc:
Đơn giản đi và trở về với kiểu Shinto.
Thêm vào là các bức tường giấy ngăn không gian nội thất. Giấy này được làm từ lúa gạo.
Các cửa sổ và màn che được trổ thêm ra phía vườn làm chỗ lấy ánh sáng để đọc và viết gọi là kiểu dáng shoin.
Ngày nay, các kiểu dáng shoin này đã được tiếp nối qua các thiết kế chi tiết thêm vào của các trà đường.
Các
kiến trúc Thiền đã thể hiện tính cởi mở, nhẹ nhàng, và hoà vào thiên
nhiên giúp rất nhiều có các ngôi nhà hay đền đài Nhật Bản vượt qua được
thử thách của các địa chấn. Tuy nhiên, mục tiêu chính của kiểu kiến trúc
này là để tạo bầu không khí an nhiên và cởi mở của tâm.
Vườn Thiền(Zen garden)
Các
ngôi vườn Phật giáo đã có từ rất lâu (thế kỉ thứ 6) nhưng những nét đặc
trưng về khung cảnh khô (dry landscape) của kiến trúc vườn Thiền mãi
đến thế kỷ 14 mới bắt đầu. Một số vườn Thiền chỉ bao gồm sự kết hợp của
các khối đá. Tuy nhiên những điểm nổi bật của một mảnh vườn Thiền Nhật
bản thường là:
Khung cảnh khô tạo nên một sắc thái giống các tranh vẽ 3 chiều.
Mảnh vườn không quá lớn, về kích cỡ gần với một sân chơi nhỏ hơn là một khu vườn.
Có
dùng tới các hiệu ứng tâm lý tạo cảm giác về không gian và khoảng cách
như là việc thiết trí các cây bonsai nhỏ làm nền. Các non bộ (hay tảng
đá) được đặt cẩn thận gợi cảm của núi non hùng vĩ.
Cát được trải thành các dòng chảy nhỏ, tạo ra hình ảnh của nước.
Cách bài trí không đối xứng và dùng cây cỏ sắp xếp giản dị và là loại cây dễ tìm. Phản ánh khung cảnh thiên nhiên.
Triết
lý của vườn Thiền là một sự cố gắng nắm bắt tinh thần hay cốt tủy của
thiên nhiên hơn là một sự bắt chước thiên nhiên. Do đó, các mảnh vườn
này có thể rất trừu tượng.
Vườn Thiền Nhật Bản
Các bạn có bao giờ để ý đến khu vườn nhà mình không? Kiểu như
khu vườn nhà mình có mấy cây hoa, mấy cây rau, khi nào thì nở hoa nhiều
nhất...Hoặc là thỉnh thoảng các bạn có sắp xếp lại mấy chậu cây cảnh để
thay đổi không khí, hoặc khiến cho khu vườn của mình trở nên ý nghĩa
hơn, cho dù ý nghĩa ấy chỉ có bạn mới nghĩ ra và cảm nhận được.
Thông thường thì các khu vườn phương Tây
hay kể cả vườn Việt Nam nhà mình, hay trồng thật nhiều hoa với những
sắc màu dịu dàng hay rực rỡ để tô điểm thêm cho căn nhà và khoảng sân,
phải không? Nhưng với người Nhật, khu vườn không chỉ dùng để tô điểm cho
căn nhà đâu. Làm vườn được họ coi là một nghệ thuật cao quý cần được
lưu giữ vào bảo tồn. Và khu vườn chính là tuyệt tác của những nghệ nhân
làm vườn. Mọi thứ từ cây cối cho đến những đồ vật đặt trong khu vườn đều
có xu hướng thiên về tâm linh, một thứ tâm tưởng thuộc về nơi linh
thiêng, cao quý. Nhìn vào khu vườn truyền thống của Nhật, chúng ta sẽ
thấy một không gian yên ắng, thanh bình đến trống trải. Nhưng điều đó
không khiến người ta cảm thấy nhàm chán, ngược lại càng khiến chúng ta
tò mò hơn, và sẽ ngắm nhìn khu vườn lâu hơn, kỹ hơn, để rồi tìm ra được
sự cầu kỳ và tinh tế trong thiết kế của khu vườn, đồng thời khám phá ra
chính bản thân và tâm hồn mình. Nếu bỏ thời gian ra để khám phá khu vườn
Nhật Bản và ý nghĩa của nó, chắc chắn bạn sẽ còn thấy nhiều điều hấp
dẫn và thú vị hơn nữa.
Một khu vườn Nhật cơ bản thường bao gồm
các yếu tố: hồ nước, đá, cây và những thực vật nhỏ hơn. Theo những nghệ
nhân làm vườn, khu vườn là sự mô tả thiên nhiên một cách chính xác nhất
và cũng thể hiện được lòng kính trọng của con người đối với tự nhiên.
Thậm chí nhìn vào khu vườn Nhật, bạn còn có thể thấy được cả 4 mùa trong
đó. Phong cách thiết kế khu vườn Nhật Bản có rất nhiều loại, nhưng chủ
yếu nhất vẫn là 3 phong cách truyền thống: Karesansui, Chaniwa và
Tsukiyama.
Mở đầu cho loạt bài về các phong cách
thiết kế vườn Nhật này, Ichi sẽ giới thiệu tới các bạn khu vườn theo
phong cách Karesansui.
Karesansui (枯山水), có nghĩa là vườn khô,
còn được gọi là vườn đá hay khu vườn có dòng suối khô. Đây là khu vườn
có sự kết hợp chặt chẽ với Phật giáo Thiền phái, là phong cách duy nhất
chỉ có ở Nhật, nên cũng có nơi gọi là vườn Thiền. Trong kiểu thiết kế
này, vẻ đẹp của thiên nhiên được miêu tả theo quan niệm trừu tượng bằng
cách sử dụng đá, cát, sỏi và những miếng rêu. Rất ít cây cỏ, thậm chí có
nơi không hề có. Khu vườn được thiết kế trông như những hòn đảo hay
ngọn núi nổi lên trên giữa mặt nước mênh mông trong khi không hề sử dụng
một chút nước nào.
Nước ở đây chính là cát trắng được cào
thành những vòng tròn gợn sóng xung quanh những hòn đá - tượng trưng cho
những hòn đảo và núi non của Nhật Bản. Những viên sỏi hay phiến đá
phẳng sẽ tượng trưng cho những cây cầu. Và một điều đặc biệt là, khu
vườn luôn được thay đổi theo một thời gian nhất định. Những hòn đá,
những làn sóng cát được sắp xếp lại theo chủ ý của chủ nhân khu vườn,
nhưng những hòn sỏi hay phiến đá thì rất ít khi được sắp xếp lại, chúng
chỉ được xếp lại theo một trật tự mới mỗi khi có sự can thiệp của thời
tiết hoặc do sự vô tình của con người.
Một trong những nghệ nhân làm vườn Thiền
được biết đến sớm nhất là Musou Kokushi (1275 – 1351), là người đã dựng
lên 66 ngôi miếu đạo Thiền khắp đất nước Nhật Bản, và thiết kế hàng tá
khu vườn Thiền ở Kamakura và cả Kyoto. Nhưng khu vườn Thiền khô được
biết đến đầu tiên lại là vào năm 1251, nó thuộc về chùa Kenchou ở
Kamakura – 1 trong 5 ngôi chùa Thiền lớn nhất thời Kamakura. Kenchou đã
trở thành trung tâm Phật giáo Thiền phái lớn nhất dưới sự bảo trợ của
nhà nước.
Vì Karesansui tập trung nhấn mạnh vào
một không gian trống trải, tạo ra một vẻ đẹp tĩnh tại mà huyền bí, nên
các chùa chiền, miếu mạo theo Thiền phái mới sử dụng nó. Theo kiểu thiết
kế của Karesansui thì cách tốt nhất để ngắm khu vườn chính là khi bạn
ngồi một mình, và theo đúng tư thế trang trọng nhất của Thiền phái.
Một số người nhìn thấy những ngọn đồi nhọn chọc thẳng lên những đám mây lớn.
Một số người nhìn thấy những con hổ lớn đang vượt sông.
Một số người nhìn thấy những hòn đảo đang nổi lên giữa biển.
Một số người lại nhìn thấy một cái hồ hay thậm chí là thiên đường.
Một số người khác lại chẳng thấy gì ngoài những hòn đá.
Tất cả vẫn là Karesansui. Cũng vì mang
vẻ đẹp huyền bí mà bản thân mỗi người, từ khách du lịch cho đến các vị
tăng lữ khi ngắm Karesansui đều có thể cảm nhận được nhiều ý nghĩa và có
những cách nhìn khác nhau như thế. Nhưng tất cả đều cảm thấy được tâm
hồn mình đang lắng lại, yên bình hơn, thậm chí có thể nhìn lại chính
mình và tìm ra điều quan trọng nhất của cuộc đời.
Cuộc sống hiện đại luôn tràn ngập những
những điều phức tạp và rối rắm. Chúng ta cứ phải sống trong cái mớ hỗn
độn ấy mà không biết gỡ ở đâu, và gỡ thế nào. Ngồi ăn sáng ta nghĩ về
công việc trong ngày. Đến công sở hay trường học ta lại nghĩ đến chuyện
về nhà, về nhà rồi ta lại nghĩ đến chuyện cuối tuần này làm gì. Và thời
gian cứ thế trôi đi, ngày nào cũng thế, tuần nào cũng thế, tháng nào
cũng thế, chúng ta cứ quanh quẩn ở một nơi ấy, một công việc ấy và cùng
một suy nghĩ ấy...
Rồi đến khi nhìn vào một khu vườn trống
trải, tĩnh mịch, chẳng có gì vướng vào mắt cả, tự dưng những suy nghĩ bề
bộn biến mất, thay vào đó là một tâm trạng thoải mái, đầu bạn tự dưng
nhẹ hẳn đi, tâm hồn bạn trở nên thanh thản hơn, bởi không phải bận tâm
về cuộc sống hối hả thường ngày, lúc đó chính là lúc bạn nghĩ về bản
thân. Thanh lọc tâm hồn, cũng giống như thanh lọc những giọt nước, bạn
cứ để yên như thế, những hạt bụi sẽ lắng xuống đáy, những giọt nước sẽ
trở nên trong vắt và ngọt mát.
Vì sao chúng ta không thể nhận thức được
hết sự thật một cách chính xác nhất? Đó là do tầm nhìn hạn chế của
chúng ta, chỉ nhìn theo một hướng bằng con mắt chủ quan. Những quyết
định lầm lẫn từ đó mà sinh ra. Khu vườn Thiền ở ngôi chùa Ryuuan, có
khoảng 15 hòn đá luôn được sắp xếp một cách cố ý sao cho khi nhìn từ mọi
góc độ, ta cũng chỉ nhìn thấy được 14 hòn đá mà thôi. Giống như thế,
trong cuộc sống hiện thực, chúng ta không thể nhìn thấu mọi thứ. Chỉ có
bằng suy ngẫm ta mới có thể sáng suốt hơn, thanh thản hơn, và đó chính
là điều mà Karesansui nói riêng cũng như Thiền phái nói chung muốn mọi
người hướng tới.
Khu vườn Karesansui độc đáo này không
chỉ là một thắng cảnh, một nét văn hoá cần gìn giữ mà còn mang một vẻ
huyền bí đậm chất Phương Đông phải không các bạn? Khi nào các bạn có ghé
thăm khu vườn này, nhớ kể lại cho Ichi nghe xem các bạn đã nhìn thấy
những gì với nhé!
Khu vườn thứ hai mang tên Chaniwa (茶庭),
được ghép từ chữ Trà (Cha - 茶) và chữ Viên (Niwa –庭 ), dịch nghĩa ra sẽ
là Vườn Trà. Sở dĩ có tên như vậy là bởi khu vườn có liên hệ mật thiết
với Trà Đạo. Khi tham gia vào nghi lễ thưởng trà (Chanoyu) của người
Nhật, bạn sẽ phải vào Trà thất (Chashitsu), và Trà thất thì lại nằm
trong Chaniwa. Nói cách khác, Chaniwa là khu vườn được thiết kế để dành
cho những nơi có tổ chức Chanoyu.
Xuất hiện từ thế kỷ 14, thời đó Chaniwa
không phải là khu vườn mà ai cũng có thể hiểu hết được vẻ đẹp của nó.
Khu vườn đơn thuần chỉ là những bụi hoa hoặc cây nhỏ xanh mướt, xuyên
qua chúng là những lối đi hẹp được làm một cách cẩn thận, có lát những
bậc đá để bước lên, dẫn đến Trà thất. Con đường này gọi là nobedan, và
những bậc đá đó được gọi là tobi-ishi, hoặc nori-no-ishi. Trong những
bậc đá ấy, có 3 bậc đá có tên riêng: Yaku ishi – hòn đá lớn nhô lên nhằm
nhấn mạnh khung cảnh nổi bật của khu vườn, fumi ishi – hòn đá cuối cùng
để khách bước lên vào Trà thất, và fumiwake ishi – cao hơn và to hơn
những hòn đá khác, thường đặt ở chỗ giao nhau của những nobedan.
Có rất nhiều cách sắp xếp tobi-ishi, phổ
biến nhất vẫn là xếp theo đường thẳng từng hòn một – chokuuchi, ngoài
ra còn có các cách khác như: niren’uchi – mỗi một bậc đá gồm 2 hòn đá
xếp ngang nhau, sanren’uchi – hàng 3 hòn đá, goren’uchi – hàng 5 hòn đá,
shichi-go-san – hàng xếp theo kiểu 7-5-3, shisankuzushi – hàng 3-4 theo
kiểu zic zắc, chidorigake – hàng xếp xen kẽ kiểu zic zắc, gankouuchi –
xếp theo hình đàn ngỗng bay, konohauchi – kiểu “lá vàng rơi” và
tanzakuuchi – xếp hình chữ nhật.
Ngoài nobedan, Chaniwa còn có thêm những
đặc trưng khác, đó là tourou – đèn đá, koshikake machiai – nơi dừng
chân có ghế băng dài để ngồi chờ, sunasetchin – khu vệ sinh, tsukubai –
bể nước bằng đá để cho khách rửa tay trước khi bước vào Trà thất, và
nakakuguri – cổng nhỏ để bước vào vườn (còn gọi là Chuumon). Có nơi dựng
đến 2 nakakuguri để tạo nên cảm giác chia đôi khu vườn, nhưng cũng có
nơi sau khi bước qua nakakuguri thứ 2 rồi, bỗng xuất hiện thêm 1
nakakuguri thứ 3!
Tourou và tsukubai
Nobedan
Nakakuguri
Đôi lúc ta cũng bắt gặp một khu vườn Trà
chỉ có nobedan mà không có những thứ kia, và vì thế mà Chaniwa còn có
tên là Rojiniwa – khu vườn có lối đi hẹp.
Một nghi thức bắt buộc dành cho khách
thưởng trà trước khi bước vào Trà thất, đó chính là phải thanh tẩy cơ
thể. Nơi để thanh tẩy chính là bể nước bằng đá tsukubai. Tất nhiên không
phải ra tsukubai đứng dội nước xối xả lên người đâu, đây là bể nước lộ
thiên đấy ^^, mà chỉ rửa tay thôi (nếu bạn ko đi tất đi giày mà đi dép
thì cũng phải rửa cả chân luôn đó nha). Chúng ta vẫn thường rửa tay
trước khi ăn cơm mà, cho nên rửa tay trước khi tham gia một nghi thức
trang trọng như trà đạo thì đúng là thật cần thiết phải không? Vì
tsukubai là một bể nước thấp, nên khách phải cúi người thậm chí là quỳ
xuống để rửa tay. Như thế để chứng tỏ sự khiêm tốn và nhún nhường của
mình khi thưởng trà. Còn có một loại bể khác cao hơn, gọi là chozubachi,
nhưng loại này chỉ có ở ngoài đền thờ miếu mạo mà thôi.
Trong Thiền phái, chủ nghĩa đơn giản và
sự suy ngẫm trong yên lặng là những bước rất quan trọng để khai sáng tâm
hồn cũng như lý trí.
Mục đích thiết kế Chaniwa một cách đơn
giản với yếu tố chủ đạo là đá chính là để tạo ra sự cô độc và tách rời
khỏi thế giới hiện tại cho người tham gia Chanoyu, khiến chủ nhân nghi
lễ cũng như người khách được mời đến thưởng trà trở nên tập trung hơn,
có thể cảm nhận được sâu sắc hơn hương vị của trà, sự tôn nghiêm và
thành kính của cả 2 bên chủ - khách, cảm thấy trân trọng hơn cái giây
phút “nhất kỳ nhất hội” ấy, đồng thời có được khoảnh khắc yên bình tĩnh
lặng hiếm có giữa cuộc sống hối hả nhộn nhịp thường ngày.
Đơn giản, không cầu kỳ và bí ẩn như
Karesansui nhưng lại mang một vẻ tôn nghiêm, trầm mặc, đó chính là
Chaniwa. Và như đã nói ở trên, Chanoyu là một nghi thức trang trọng, chỉ
những người khách được chủ nhân buổi tiệc trà mời mới được bước vào Trà
thất. Do đó, Chaniwa không phải là khu vườn để ai cũng có thể thoải mái
bước vào tham quan. Nhưng không vì thế mà nó không mất đi sự nổi tiếng
so với những khu vườn truyền thống khác của Nhật Bản. Khi đã bước vào
Chaniwa rồi thì bạn sẽ không thể quên được cái ấn tượng mà nó tạo ra cho
người xem: sự đơn giản, tĩnh mịch đến mức bạn không dám thở mạnh vì sợ
sẽ phá vỡ cái không khí trang nghiêm và thành kính ấy.
Thế là chúng ta đã biết được 2 trong 3
loại vườn truyền thống đặc trưng nhất của Nhật rồi nhỉ. Hôm nay Ichi xin
được giới thiệu đến các bạn loại vườn cuối cùng : Tsukiyama.
Tsukiyama (築山), nghĩa là “hòn non bộ”,
được dựng lên với yếu tố chủ đạo là những ngọn núi nhân tạo, do đó nó
còn được gọi là Vườn Đồi. Vườn Đồi được thiết kế để mang lại ấn tượng về
một vùng đất rộng lớn, mặc dù hầu hết các khu vườn như thế này thực sự
không lớn lắm, thậm chí là nhỏ. Đặc trưng của khu vườn kiểu này là những
ngọn đồi, dòng suối, con thác nhỏ, những ao hồ trong veo, bên cạnh là
cây cầu bắc ngang, điểm xuyết vào đó những bụi cây xanh tươi hay những
bông hoa khoe sắc, những con đường nhỏ quanh co, y hệt như một bức tranh
thu nhỏ của thiên nhiên rộng lớn. Có thể nói, Tsukiyama là khu vườn
được thiết kế mô phỏng theo thế giới thiên nhiên chỉ bằng những yếu tố
cơ bản của tự nhiên.
Tsukiyama trở nên nổi tiếng kể từ thời
Edo, với tên gọi cũ là Kasan – 1 khu vườn với những ngọn đồi nhân tạo,
được thiết kế trái ngược hẳn với Hiraniwa - Vườn phẳng – là những khu
vườn bình thường như những khu vườn phổ biến trong mọi ngôi nhà.
Vườn Đồi được thiết kế chủ yếu dựa trên
yếu tố Đồi núi và những đường viền quanh chân đồi, đây là kiểu thiết kế
phổ biến nhất. Ngoài ra, những yếu tố như suối, ao hồ, bụi cây hay cây
nhỏ các loại sẽ được dùng để làm nổi bật lên yếu tố chủ đạo đó.
Có một cây đặc biệt được trồng ở trên
trước mặt ngọn đồi, đóng vai trò trung tâm của khu vườn - gọi là Shuboku
(cây chủ), và cây đó có thể là cây thông (matsu) hoặc cây sồi, thỉnh
thoảng người ta cũng dùng cây sakura hoặc liễu để làm Shuboku, nhưng chỉ
với những khu vườn cá nhân được thiết kế theo sở thích cá nhân thôi.
Còn với những Vườn Đồi ở chùa chiền như
chùa Tenryu và Saihou ở Kyoto là những khu vườn trang trọng đầy tôn
nghiêm thì chỉ sử dụng thông hoặc sồi làm Shuboku. Bên cạnh Shuboku, cần
chú ý thêm một điểm nữa là Hashibasami no ishi – những hòn đá xếp dưới
chân cầu với ý nghĩa tương trợ và tượng trưng cho sức mạnh.
Không chỉ có cây cỏ, non nước không, một
số Vườn Đồi còn có cả rùa và hạc, được xếp ở 2 hòn đảo riêng biệt. Vì
theo thần thoại Trung Hoa và Nhật Bản, rùa và hạc là 2 linh vật biểu
trưng cho sự trường thọ và cuộc sống hạnh phúc. Nếu 2 linh vật ấy đứng
cùng nhau trong khu vườn thiên nhiên ấy, thì chúng sẽ mang lại hạnh phúc
và sự trường sinh cho gia chủ.
Để ngắm nhìn khu vườn có rất nhiều cách.
Theo truyền thống, Tsukiyama thường được thiết kế để có thể đứng một
chỗ vẫn có thể quan sát được cả khu vườn, ví dụ như ở hiên nhà hoặc hành
lang của những đền chùa miếu mạo. Đó là cách quan sát tốt nhất. Nhưng
ngày nay, những khu vườn Đồi hiện đại hơn và rộng lớn hơn với nhiều con
đường nhỏ trong vườn cho phép người tham quan có thể đi dạo khắp vườn,
đồng thời quan sát được chi tiết và cụ thể hơn vẻ đẹp của khu vườn.
Nếu như 2 loại vườn Karesansui và
Chaniwa khiến người xem chìm vào thế giới tâm tưởng đầy tĩnh lặng và suy
tư thì Tsukiyama lại khác hẳn. Nó giúp chúng ta về lại với thiên nhiên
cây cỏ, sống lại trong thế giới hoang sơ và tự nhiên nhất, cảm nhận được
không khí trong lành, sức sống âm ỉ nhưng không ngừng vươn lên trong
từng sợi cỏ, hạt sương, tránh xa cuộc sống xô bồ, ồn ã và đầy bon chen.
Thay vào đó là những âm thanh đến từ tự
nhiên, tiếng nước chảy róc rách từ những dòng suối nhỏ, tiếng thác nước
reo vui trong nắng sớm, hay tiếng những con côn trùng đập cánh trong
không trung .... tất cả những âm thanh nhẹ nhàng đầy trong trẻo đó liệu
ta có thể tìm lại trong những thành phố công nghiệp hiện đại đầy khói
bụi, khí đốt và những nhà máy công xưởng ngày nào cũng ầm ầm tiếng máy
móc hoạt động? Quay về với tự nhiên, quan tâm đến thiên nhiên, và hãy
bảo vệ thiên nhiên, đó chính là điều mà những nghệ nhân thiết kết
Tsukiyama muốn chúng ta để ý và hướng tới.
Những khu vườn mang phong cách Nhật Bản
luôn đạt được đồng thời 2 yếu tố lớn: tính thẩm mỹ cao và ý nghĩa sâu
sắc. Mỗi khu vườn đều toát lên vẻ đẹp đặc trưng riêng, nhưng những ý
nghĩa ẩn sâu trong nó cũng nổi bật không kém. Nó khiến người xem không
thể dời mắt hay dời chân ra khỏi khu vườn khi còn chưa tìm hiểu được hết
ý nghĩa của nó. Vườn Nhật luôn có một sức hút hấp dẫn đến kỳ lạ với tất
cả những ai có ý định bước vào đó.
http://kientrucxd.blogspot.com/2012/05/vuon-thien-nhat-ban.html
ZEN
Category: ART, Tag: Đồ họa Thiết kế,Nghệ thuật Thiết kế
02/26/2012 10:33 pm
Phong cách Zen
Với cuộc sống bận rộn hiện nay thì việc
tạo được một không gian thư giãn và mời gọi chúng ta là điều cần thiết
trong mỗi ngôi nhà.
Tạo ra một không gian với nhiều loại
sợi tự nhiên, màu sắc và đồ dùng nội thất lấy cảm hứng từ thiên nhiên là
những điều mà phong cách Zen (hay còn gọi là Thiền) hướng tới.
Nếu bạn đang trong trạng thái mệt mỏi,
căng thẳng và làm việc quá sức, thì không gian này sẽ giúp bạn giải
thoát mình khỏi trạng thái đó, mang lại cho bạn cảm giác tĩnh lặng và
thư thái.
Một số đặc điểm của phong cách Zen :
-
Cái tên của nó cũng đã phản ánh được
phần lớn những đặc điểm nổi bật của phong cách. Zen - Thiền – sự đơn
giản trong kiến trúc, trong cách bài trí nội thất và tinh tế trong kết
nối không gian. Đơn giản hoá kiến trúc, nhưng không phải vì thế mà kém
phần hiện đại. Cái đơn giản của Zen nằm ở chính trong bản chất nội tại
của chất liệu đồ vật kết hợp với sự trang trí của con người. Nó khác với
cái đơn giản hiện đại đầy tính ứng dụng với các vật liệu nhân tạo là
chính của phương Tây.
- Chất liệu: Zen đề cao giá trị tinh
khiết, nét đẹp tự nhiên của vật liệu và sử dụng chúng dưới dạng thô sơ,
gần như không qua gọt dũa hoặc nếu có cũng rất ít. Các chất liệu chủ yếu
thường dùng là gỗ, các loại sợi tự nhiên như đay, cỏ các loại sỏi, đá
với hình dạng nguyên sơ.
- Màu sắc: Zen mô phỏng theo những sắc
màu của thiên nhiên. Những màu sắc này sẽ giúp tâm trí của bạn được giải
toả khỏi căng thẳng, mang lại sự thư thái và làm giàu trí tưởng tượng,
sáng tạo của bạn. Các gam màu nhẹ nhàng như màu xanh da trời, xanh nước
biển, vàng kem, trắng đen, nhằm tạo nên một không gian sinh hoat trong lành.
- Ánh sáng: Zen được biết đến với
các không gian mà ở đó “màu sắc pha trộn bóng tối” – ánh sáng được sử
dụng một cách gián tiếp hay dùng ánh sáng của đèn lồng để tạo cảm giác
trầm tĩnh.
Cách kết nối không gian: tạo ra
một dòng chảy của sự tĩnh lặng, các không gian liên thông với nhau một
cách uyển chuyển, nhẹ nhàng và chính sự ngăn cách cách được hạn chế và
làm mềm đi. Có khi sự ngăn cách chỉ là ước lệ qua những tấm rèm, hoặc
bình phong bằng gỗ, giấy.
Dưới đây là một số mẹo nhỏ để bạn có thể thêm những nét thiền cho ngôi nhà của mình
Thêm yếu tố thiền cho
không gian bên ngoài ngôi nhà: Sử dụng nhiều chất liệu gỗ và vật liệu tự
nhiên có thể sẽ làm cho phần ngoại thất bên ngoài ngôi nhà của bạn thân
thiện và tạo cảm giác gần gũi với thiên nhiên hơn. Nếu có điều kiện,
bạn hãy bố trí một khu vườn thiền nhỏ bên ngoài để thư giãn một cách
thật sự với thiên nhiên bên ngoài. Chất thiền cũng được thể hiện qua
những cây xanh tươi tốt, các tác phẩm điêu khắc Châu Á, và những tảng đá
lớn đặt giữa các bãi cát hoặc sỏi trắng.
Liên kết trong và ngoài nhà:
Trang trí nội thất theophong cách này chủ yếu dựa vào việc tạo sự liên
kết giữa các không gian hoạt động ngoài trời và trong nhà. Bằng cách sử
dụng các chất liệu tự nhiên như nứa, cỏ, gỗ, tre và cây cối để làm mờ
ranh giới trong và ngoài nhằm xoá bỏ ranh giới cứng nhắc giữa các khoảng
trong nhà, cho bạn cảm giác gần gũi, hoà nhập với thiên nhiên. Tận dụng
lợi thế của những khung cửa sổ lớn trong nhà để mở rộng tầm nhìn ra bên
ngoài và giúp ánh sáng, không khí tươi mới tràn vào trong nhà dễ dàng
hơn.
Mang sự thư giãn vào không gian
của bạn: Cụm từ "nội thất Zen" thường mang lại cho bạn cảm giác như
trong các spa sang trọng và khu nghỉ dưỡng, gợi lên cảm giác thư giãn,
và dành không gian nội thất giúp mọi người tìm thấy sự bình an của nội
tâm. Vì vậy, bạn hãy tìm những đồ nội thất tạo cho bạn cảm giác tương tự
cho nhà của mình. Nếu bạn đang tìm kiếm đồ nội thất theo phong cách này
cho mình thì bạn có thể dành thời gian nghiên cứu thêm về các không
gian spa, các khu resort qua internet hoặc đến tận nơi để trải nghiệm và
học hỏi cho ngôi nhà của mình.
